Suriyada sürətli çöküş və mümkün ssenarilər
İsrailin rəhbərlik etdiyi regional nizam üçün Amerika üçün təhlükə sayılan dövlətlər Amerika və onun müttəfiqləri tərəfindən məhv edilir.
2012-ci ildə ABŞ-ın başçılıq etdiyi region ölkələrinin tətbiq etdiyi proxy müharibəsinə 12 il müqavimət göstərən Dəməşq 10 gündə çökdü.
Bu nəticə təkcə Dəməşqin müttəfiqləri üçün deyil, həm də hücuma başlayan qruplar üçün sürpriz oldu.
Çünki 2015-ci ildən İdlibin nəzarətində olan silahlı qrupların 27 noyabrda başlatdığı hücumun hədəfi Dəməşqi ələ keçirmək deyil, M-5 magistral yolunu nəzarətə götürmək olub.
Hələb çöllərinin bir neçə saat ərzində, Hələb və Həmanın döyüşsüz günlər ərzində tərk edilməsi dekabrın 8-də Dəməşqin süqutuna səbəb oldu.
Bu sürətli çöküşü təəccübləndirən əslində Suriyanın güclü mövqeyi və silahlı qruplaşmaların zəif mövqeyi idi. Çünki bu illər ərzində Suriya özünə tətbiq etdiyi mühasirə və təcrid rejimini qırıb, silahlı qruplaşmalar təcrid vəziyyətinə düşüb.
2012-2018-ci illərdə İran, Rusiya və Çindən başqa bütün dünya tərəfindən təcrid olunmuş, mühasirəyə alınmış və ağır sanksiyalara məruz qalan Suriya əvvəlcə Körfəz ölkələri, sonra Ərəb Liqası ilə münasibətlərini normallaşdırdı, hətta Türkiyə də Dəməşqə qarşı mövqeyini yumşalddı. münasibət.
12 dekabr 2012-ci ildə Suriyaya qarşı vəkil müharibə tətbiq edən ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi “Dostlar Qrupu” nun Mərakeş toplantısına 150 ölkə və beynəlxalq təşkilat qatılıb .
Dostlar Qrupu təkcə silahlı qruplaşmalar təşkil etməklə kifayətlənməyib, xaricdən on minlərlə yaraqlı gətirib silahlandırıb.
Lakin bütün bu mənfi şərtlərə baxmayaraq, general Qasım Süleymaninin komandanlığında Suriya ordusu və müttəfiqləri 2016-cı ilin dekabrında Hələbi, 2017-ci il ərzində isə İraq sərhədinə qədər olan əraziləri azad edərək Livan sərhəd bölgəsini təmizlədi.
Silahlı qruplar 2018-ci ildə İdlibdə ilişib qalıb və hətta Türkiyə tərəfindən də terrorçu siyahısına salınaraq təcrid olunub.
Suriya ordusu və müttəfiqləri İdlibin azad edilməsi üçün hazırlıqlarını davam etdirərkən, tənliyi dəyişən addım Astana formatının tərəfdaşı olan Türkiyədən gəlib.
Prezident Ərdoğan Amerikanın “Wall Street Journal” qəzetinə yazdığı məqalədə İdlibi “körpüdən əvvəl son çıxış” olaraq xarakterizə edib . [1]
ABŞ-ın o zamankı prezidenti Donald Tramp kimyəvi silah iddialarını təkrar edərək Suriyaya müdaxilə edəcəyi ilə hədələdi və Rusiya Amerika ilə münaqişədən qaçmaq üçün əməliyyatdan imtina edərək Soçi razılaşması prosesinə başladı.
İranın rolu məhdud idi, çünki Astana tərəfdaşı olmasına baxmayaraq İdlib əməliyyatında israrlıdır və İdlib məsələsi Rusiya və Türkiyə tərəfindən idarə olunurdu.
Rusiya Amerika və İsraillə gərginlikdən qaçmaq üçün İranı neytrallaşdırmağa, Ankara ilə Dəməşqi yaxınlaşdırmağa çalışdı. Əslində, 2022-ci ildə Türkiyə-Rusiya-Suriya müdafiə nazirləri və kəşfiyyat rəhbərləri Moskvada görüşüb. [2]
Putin və Ərdoğanın 2018-ci il sentyabrın 17-də imzaladığı Soçi razılaşmasından İdlibdə “hərbisizləşdirilmiş zonanın yaradılması” [3], Dəməşqin yıxıldığı 8 dekabr 2024-cü ilə qədər İdlib dərin dondurulmuş vəziyyətdə qaldı .
Lakin 2018-ci il sentyabrın 17-də “demilitarizasiya zonası” yaradılmasına qərar verilən İdlibin 17 sentyabr 2024-cü ildə hər kəsin gözü qarşısında kənardan dəstək alaraq yenidən silahlandığı ortaya çıxdı .
Rusiyanın “Ria Novosti” xəbər agentliyi “Kiyev rejiminin ABŞ-la koordinasiyada” HTS-ə İHA istehsalı üçün yeni texnologiyalar üzrə təlim keçdiyini bildirib.
Habere göre bir grup Ukraynalı gizli servis görevlisi, Rus kuvvetlerine karşı saldırıları koordine etmek ve planlamak için bir aydan fazla bir süre önce İdlib’i ziyaret etmişti.
Bu, sadece Rus basınının iddiası değildi, Suriye’nin el-Vatan gazetesi de İdlib’deki muhalif kaynaklardan alıntı yaparak “Ukrayna Savunma Bakanlığı Ana İstihbarat Dairesi Başkanı Kirill Budanov’un HTŞ lideri Ebu Muhammed Colani ile sürekli temas halinde” olduğunu belirtiyordu.
Habere göre HTŞ, “Ukrayna istihbaratının desteği ile Sovyet sonrası bölge ülkelerinden militan devşiriyordu ve bu militanlar iki aydır da Ukrayna’da eğitim görüyordu.”[4]
Ağustos böceği kaderi
Ria Novosti’nin ve ondan bir gün önce yayımlanan el-Vatan gazetesinin haberi, 27 Kasım tarihli HTŞ saldırısının Suriye devleti de dahil olmak üzere herkes tarafından beklendiğini gösteriyor.
Suriye devleti geçen 6 yıl içinde bir ‘teröristan’ ile sınır komşusu olmaktan tedirginlik duymamış, Soçi anlaşmasının kendisine güvenlik getireceğine inanmış olmalıydı.
Şam’ın İdlib çevresinde savunma hatları oluşturmadığı ve nihayet gazete haberlerine dahi konu olan açık istihbarata rağmen İdlib’de gözler önünde büyüyen tehdidi ortadan kaldıracak adımlar atmadığı 27 Kasım’da görüldü.
Buna karşın HTŞ, bölgesel gelişmeleri fırsata dönüştürmeyi başardı.
Tüm tarafların terör listesinde olmasına rağmen Soçi anlaşması sayesinde ‘teröristan’ını korudu.
Ukrayna savaşı sayesinde silah ve yabancı militan elde etti. Direniş Ekseni bileşenlerinin İsrail’le savaşla meşgul olmasını fırsata dönüştürdü.
İsrail’in Lübnan saldırısına ve Suriye’yi açıkça kara harekatıyla tehdit etmesine rağmen Şam, Türkiye’nin normalleşme teklifini silahlı gruplara verilen desteğin kesilmesi şartına bağladı.
Halbuki Şam, güneyden İsrail’in kuzeyden ise silahlı grupların tehdidi altındaydı ve Gazze savaşına rağmen Türkiye’nin İsrail’le ilişkileri de olduğu gibi devam ediyordu.
Nitekim İsrail iç istihbarat şefi Ronen Bar, HTŞ saldırısından 9 gün önce Türkiye’ye gelerek MİT Başkanı İbrahim Kalın’la görüşmüştü.[5]
İsrail’in Golani Tugyları kara saldırısıyla Lübnan’ı işgal edemedi.
İsrail’in asker kaybı ve Hizbullah füzelerinin yarattığı yıkım sebebiyle ateşkes yapmak zorunda kaldığı 27 Kasım’da Colani’nin adamları Halep’e saldırdı.
Netanyahu, İsrail’in Lübnan saldırısı ile Suriye’nin hızlı çöküşü arasındaki bağlantıyı şöyle açıkladı:
“Bu çöküş bizim doğrudan Esad’ın ana sponsorları olan Hizbullah ve İran’a karşı şiddet eylemlerimizin bir sonucudur.”[6]
27 Kasım’da M-5 Karayolunun kontrol altına alınması için başlatılan saldırıların 10 gün içinde Şam’ın düşmesiyle sonuçlanması, Suriye ordusunun ve bürokrasisinin tomografisiydi.
Ordusu Halep ve Hama’yı savaşmadan bırakan Suriye devleti, İran’ın askeri güç gönderme teklifinide İsrail’in saldırganlığını kışkırtacağı gerekçesiyle reddetti.
Dolayısıyla silahlı grupları bile hayrete düşüren hızlı çöküş kaçınılmaz oldu.
Suriye için çok ihtimal tek gerçek: ‘çökmüş devlet’
Suriye, 8 Aralık öncesine kadar toprak bütünlüğünü kaybetmiş olsa da kurumsal devlet yapısı ve geleneksel ittifak ilişkileri sebebiyle Batılıların ‘failed state’ yani ‘çökmüş devlet’ diye tabir ettikleri felaketten uzaktı.
Çökmüş devletin ne anlama geldiği veya bölgesini nasıl etkilediği Somali, Afganistan ve Libya ileSuudi müdahalesi sonrası Yemen ile şu anki Sudan örneklerine bakılarak anlaşılabilir.
8 Aralık öncesi Suriye, birbirine rakip tarafların müdahale alanıydı.
8 Aralık sonrasında ise ister bölünsün ister federasyona dönüşsün veya isterse 2011 sınırlarında üniter yapısını yeniden kazansın birbirine düşman ülkelerin çatışma alanı haline gelecek.
Etnik veya mezhebi temelde bölünmüş bir Suriye en iyi ihtimalle Lübnan’a; federasyona dönüşmüş bir Suriye ise en iyi ihtimalle bugünkü Irak’a benzer olacak.
Lübnan’ın ve Irak’ın ortak özelliği, seçim yapabilen ama dış müdahale olmadan kendi başına hükümet dahi kuramayan devletler olması.
Suriye’nin 2011 öncesi sınırlarda üniter yapısına geri dönmesi şu an en uzak ihtimal olarak gözüküyor.
Çünkü böyle bir devletin kurulabilmesi şu an devrim kutlaması yapanların kendi aralarında bile uzlaşamadıkları konularda tüm Suriye halkıyla uzlaşmasını gerektiriyor.
Halbuki demokrasinin küfür rejimi olup olmadığı konusunda devrim kutlaması yapanların kendi arasında bile uzlaşma yok.
İsrail liderliğinde bölge düzeni için çökmüş devlet ihtiyacı
Amerika 11 Eylül’den beri İsrail liderliğinde bölge düzeni kurma hedefini gizlemiyor. Bu düzenin kurulabilmesi çökmüş devletlerin sayısının artmasına bağlı.
Çökmüş devletler, içeride şiddet ve kaos; bölgede ise istikrarsızlık sarmalı oluşturuyor.
Bu kısır döngü şöyle gerçekleşiyor: Çökertilmek istenen devlette iç savaş zemini yaratılıyor.
İç savaş içeride kaos, bölgede ise istikrarsızlık yaratıyor.
Bu durum dış müdahalelerin bahanesi oluyor.
Dış müdahaleler bu devletleri kendi kendini yönetemez hale getiriyor.
Kendi kendini yönetemeyen bu devletler doğal olarak kaosa sürükleniyor.
2003’te Irak, 2011’de Libya, 2015’te Yemen ve 2023’te Sudan çökmüş devlete dönüştü.
8 Aralık devrimi de Suriye’ye ‘çökmüş devlet’ten başka bir gelecek vaat etmiyor.
İsrail liderliğinde bir bölge düzeni için Amerika açısından tehdit görülen devletler, Amerika ve müttefikleri tarafından çökertiliyor.
İsrail, askeri altyapısını yok edip karadan işgal ederek çöküşü derinleştirirken, çökmüş bir devlete dönüşen Suriye’de ve sınırdaş ülkelerde tekbirlerle zafer kutlaması yapılıyor.
Suriye’nin çökmüş devlet haline gelmesi sebebiyle Direniş Ekseni’nin ağır bir darbe aldığı doğru. Ancak bundan dolayı sevinenlerin göz ardı ettiği bir şey var. Çökmüş devlet haline gelen bir Suriye, İsrail’in olduğu kadar başkanalarının da manevra alanı haline gelir.
[1] AA, 11 Eylül 2018, Erdoğan’dan WSJ’deki makalesinde İdlib uyarısı
[2] AA, 28 Aralık 2022, Türkiye-Rusya-Suriye Savunma Bakanları ve istihbarat başkanları Moskova’da bir araya geldi
[3] AA, 17 Eylül 2018, İdlib’de silahsız bölge kararı
[4] Ria Novosti, 17 Eylül 2024 Источник: Киев договорился с террористами о борьбе с ВС России в Сирии
[5] Barak Ravid, 18 Kasım 2024 tarihli X gönderisi
[6] YDH, 8 Aralık 2024, Netanyahu Suriye’yi işgal emri verdi
