İsrailin enerji sektorunun ürəyinə zərbə
“Bazana hücum təkcə müdafiə sisteminin uğursuzluğu deyil, bütöv bir strukturun zəifliyinin əlaməti idi. Rejim indi özünü yeni təhlükə növünə – dəqiqlik, uzaq məsafəli, sürpriz və dərin strateji xarakter daşımağa hazırlamalı olacaq”.
İranın İsrailin ən böyük enerji obyekti olan Bazan Neft Emalı Zavoduna raket hücumu müəssisədəki hasilatı tamamilə dayandırdı və ölkənin yanacaq təchizatı zəncirində ciddi böhran yaradıb. Kütləvi fiziki və iqtisadi zərərdən başqa, insident İsrailin qabaqcıl hava hücumundan müdafiə sistemlərinin zəifliklərini üzə çıxardı və dərin ictimai etibarsızlıq yaratdı. Hücum, hətta ən mühüm mülki infrastrukturunun belə hədəfə alına biləcəyini nümayiş etdirməklə İsrailin təhlükəsizlik və çəkindirmə strategiyasını kökündən sarsıdan simvolik bir zərbə idi.
Fəsil 1: Bazan neft emalı zavodunun coğrafi yeri, strukturu və həyati əhəmiyyəti
Ticarət olaraq Bazan Qrupu kimi tanınan Hayfa Neft Emalı Zavodu Fələstinin şimalında işğal olunmuş Hayfa körfəzində yerləşir. Kompleks İsrailin ən böyük neft emalı müəssisəsidir və ölkənin enerji sənayesinin əsası hesab olunur.
2024-cü ilin mart ayında Təl-Əviv Birjasında təqdim olunan rəsmi məlumatlara əsasən, bu neft emalı zavodunun sionist rejimin daxili bazarının yanacaq təchizatında payı belədir:
— Nəqliyyat sektorunda istifadə olunan dizelin 65%-i
— Avtomobillərdə istifadə olunan benzinin 59%-i
— Aviasiya yanacağı və məişət qazı da daxil olmaqla 52% kerosin
İldə təxminən 9 milyon ton xam nefti emal etmək gücünə malik bu NEZ İsrailin nəqliyyat, energetika və neft-kimya sənayesinin həyati tələbatlarını ödəməklə yanaşı, həm də ölkənin əsas yanacaq təchizatı arteriyası rolunu oynayır.
Bazan 2022-ci ildə Neft-Kimya Müəssisələrinin tam mülkiyyətinə keçdi. Bu mülkiyyətin ötürülməsi əvvəlki sahibi olan ICL Israel Chemicals Ltd-dən həyata keçirilib. Köçürmənin maliyyə təfərrüatları rəsmi olaraq açıqlanmasa da, qeyri-rəsmi hesabatlar əməliyyatın təxmini dəyərini 1,5 milyard dollar olaraq qiymətləndirir.
Neft emalı zavodunun Hayfa körfəzindəki coğrafi mövqeyi – onun Hayfa limanına və dəmir yolu xətlərinə yaxınlığı – Bazana dəmir yolu və dəniz nəqliyyatı baxımından istehlak və ixrac mərkəzlərinə unikal strateji çıxış imkanı vermişdir. Bundan əlavə, xam neftin və məhsulların ölkənin müxtəlif bölgələrinə birbaşa nəqlinə imkan verən boru kəmərlərinin mövcudluğu mərkəzin əsas enerji darboğazı kimi mövqeyini möhkəmləndirib.
Bazan kompleksində emal bölməsi ilə yanaşı, eyni ərazidə fəaliyyət göstərən neft-kimya bölmələri də var, o cümlədən polietilen və polipropilen kimi əsas neft-kimya məhsulları istehsal edən Carmel Olefins. Bu bölmələr həmçinin neft emalı zavodunun istehsal etdiyi nafta və onun törəmələri ilə qidalanır və İsrail sənaye zəncirinin mühüm halqaları hesab olunur.
Bazan Neft Emalı Zavodu həyati əhəmiyyətinə görə həmişə müharibə ssenarilərində strateji hədəflərdən biri kimi göstərilib və sionist rejimin düşmənləri, xüsusən də İran və onun regiondakı müttəfiqləri tərəfindən dəyərli hədəf kimi müəyyən edilib.
2-ci hissə: Raket hücumunun təfərrüatları və itkilər
İran İslam Respublikası ilə sionist rejim arasında 12 günlük müharibə zamanı 2025-ci il iyunun 15-nə keçən gecə (26 Xordad 1404) Hayfadakı Bazan neftayırma zavodu İranın ən dəqiq və dağıdıcı raket hücumlarından birinin birbaşa hədəfi olub. Şirkətin rəsmi hesabatlarına və beynəlxalq medianın təsdiqinə görə, İranın ballistik raketləri Hayfa körfəzindəki sənaye zavodunun əsas hissələrini vuraraq emal, saxlama və ötürmə infrastrukturlarına ciddi ziyan vurub.
Bu hücumda:
— Neft emalı zavodunun üç işçisi həyatını itirdi.
— Xam neft və emal olunmuş məhsulları daşıyan boru kəmərlərinə ciddi ziyan dəyib.
— Neft emalı zavodunun fəaliyyəti tamamilə dayandırılıb.
Hadisə yerindən görüntülərdə tüstü sütunları, geniş yayılmış alov və neft emalı zavodunun metal konstruksiyalarına ziyan dəyib. Hayfa və ətraf ərazilərdə partlayış səsləri eşidilib, yanğınsöndürənlər və xilasetmə qrupları alovun nəzarət altına alınması üçün saatlarla mübarizə aparıb.
Sionist rejim mediasının şiddətli senzurasına baxmayaraq, Bazan şirkəti Təl-Əviv Birjasına verdiyi rəsmi açıqlamada hücuma görə kompleksdə bütün neft emalı fəaliyyətlərinin dayandırıldığını elan edib.
Həmçinin bildirilib ki, kompleksin 250 milyon dollara qədər müharibə və terror aktları nəticəsində dəymiş zərəri əhatə edən sığortası var, lakin yekun zərərin hələlik yekun qiymətləndirilməsi aparılmayıb.
Əhəmiyyətli məqam ondan ibarətdir ki, stansiyaların 2025-ci ilin oktyabrından əvvəl tam istismara verilməsi mümkün olmayacaq. Hazırda yalnız zədələnməmiş bəzi aqreqatların məhdud və mərhələli yenidən işə salınması həyata keçirilir.
Nəticədə, Bazan Neft Emalı Zavoduna edilən hücum analitiklər tərəfindən “Sionist rejimin enerji infrastrukturuna ən yaxın tarixdə ən təsirli hücumlardan biri” kimi qiymətləndirilib.
Hücum təkcə həyati əhəmiyyətli iqtisadi fəaliyyətləri pozmadı, həm də geniş təhlükəsizlik tədbirlərinə baxmayaraq, İsrailin ən böyük neft emalı zavodunun nə qədər həssas qaldığını simvolik olaraq nümayiş etdirdi.
3-cü hissə: Bazan neft emalı zavoduna raket hücumunun iqtisadi təsiri
İranın Bazan Neftayırma Zavoduna raket hücumu nəinki obyektin fiziki infrastrukturuna ciddi ziyan vurdu, həm də sionist rejimin kapital bazarı, enerji sektoru və iqtisadi mühitinə geniş əks-səda verdi.
Bu təsirin ilk və ən əhəmiyyətli əlaməti Tel-Əviv Birjasında görüldü. Hayfa neft emalı zavodunun sahibi olan Bazan şirkətinin səhmləri hücumdan qısa müddət sonra əhəmiyyətli dərəcədə azalıb:
— 14 iyun 2025-ci ildə Bazan şirkətinin səhm dəyəri təxminən 4,95 şekel idi.
— İyunun 18-də bu rəqəm 3,81 şekelə düşüb.
— Başqa sözlə, səhm dəyəri dörd gündə təxminən 23% ucuzlaşıb.
Bu kəskin azalma təkcə fiziki zərərlə bağlı deyildi; o, həmçinin investorlar arasında daha geniş narahatlıqları əks etdirir, o cümlədən:
— Əsas təmizləmə və neft-kimya infrastrukturlarının müvəqqəti dayandırılması
— İstehsal və yanacaq tədarükü səviyyəsinin qısamüddətli azalması
— Yekun zərərin məbləğinin və tam istismara qayıtma tarixinin qeyri-müəyyənliyi
— Enerji sektoruna investisiya qoyuluşu ilə bağlı təhlükəsizlik risklərinin artması
— Gələcək müharibə ssenarilərində oxşar hücumların təkrarlanma təhlükəsi
Birja ilə yanaşı, Bazana hücumun yanacaq bazarına da birbaşa və dolayı təsirləri oldu. İşğal altında olan Fələstin ərazisinin şimalında dizel və benzin ehtiyatlarının müvəqqəti azalması və bəzi stansiyalarda neft məhsullarının qiymətlərinin artması ilə bağlı qeyri-rəsmi xəbərlər yayılıb.
Makro səviyyədə Bazan neft emalı zavoduna raket hücumu sionist rejim hökumətini həyati əhəmiyyətli enerji infrastrukturunun təhlükəsizliyini nəzərdən keçirmək üçün əlavə təzyiqlərə məruz qoyub.
Hesabatın birinci bölməsində qeyd olunduğu kimi, xüsusilə İsraildə nəqliyyat və aviasiya yanacağının yarıdan çoxunu Bazan təmin etdiyini nəzərə alsaq, bu vəziyyət daha da kritikləşir.
Nəhayət, bu hadisə nümayiş etdirdi ki, Hayfa neftayırma zavodunun hər hansı məqsədli şəkildə pozulması sionist rejimin iqtisadiyyatı və enerji təhlükəsizliyinə qarşı strateji təzyiq vasitəsi kimi istifadə edilə bilər.
Fəsil 4: Təchizat zəncirinin pozulması və sionist rejimin enerji sektorunda strateji nəticələri
İranın Bazan Neft Emalı Zavoduna raket hücumu təkcə taktiki bir hadisə deyil, həm də sionist rejimin enerji təchizatı zənciri üçün mühüm strateji nəticələrə malikdir.
İşğal altındakı Fələstinin neft emalı və yanacaq istehsalının mərkəzi olan Bazan nəqliyyat şəbəkəsinin, hava qüvvələrinin və hətta daxili istehlakın davamlılığında mühüm rol oynayır. Buna görə də, bu neft emalı zavodunun fəaliyyətinin dayandırılması çoxtərəfli və çoxşaxəli nəticələr verdi.
1) Nəqliyyat və sənaye yanacağının təchizatında fasilələr:
Müharibədən əvvəlki rəsmi məlumatlara görə, Bazan neft emalı zavodu sionist rejimin istehlak etdiyi yanacağın əhəmiyyətli bir hissəsini təmin edirdi:
— Nəqliyyat sektorunda istifadə olunan dizelin 65%-i
— Avtomobillərdə istifadə olunan benzinin 59%-i
— Kerosinin 52%-i aviasiya yanacağı və məişət qazı üçün istifadə olunur
Bu neft emalı zavodunun müvəqqəti dayanması həmin məhsulların tədarükünü dayandırdı. Sionist rejimin rəsmi hakimiyyət orqanları strateji ehtiyatlar və məhdud idxal hesabına çatışmazlıqları kompensasiya etməyə çalışsalar da, daxili bazarda qiymət artımı, paylayıcı şəbəkədə təzyiqin azalması və müvəqqəti xaos müşahidə olunub.
2) Neft-kimya sektoruna və alt sənayelərə zərbə:
Bazan təkcə neft emalı zavodu deyil, həm də iri neft-kimya kompleksidir, o cümlədən Carmel Olefins neft-kimya qolu. Bu bölmə qablaşdırma, tikinti, avtomobil və məişət texnikası sənayesi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən polietilen və polipropilen istehsal edir. Bazanın neft-kimya proseslərində hər hansı bir fasilə və ya pozulma birbaşa aşağı sənaye sahələrinin təchizat zəncirini pozur. Bu, xüsusilə müharibə şəraitində lazım olan avadanlıqların istehsalının ləngiməsinə və xərclərin artmasına səbəb ola bilər.
3) Nəqliyyat və anbar infrastrukturuna dəyən ziyan:
“Bazan” şirkətinin 15 iyun tarixli rəsmi açıqlamasına görə, xam neft və onun məhsullarının ötürülməsi infrastrukturu olan boru kəmərləri, nasos stansiyaları və anbar çənlərinə ciddi ziyan dəyib. Bundan başqa, sənaye kompleksinə qoşulan dəmir yolu şəbəkəsinin bir hissəsi də qısa müddət ərzində istismardan çıxarılıb.
Bu fasilələr yanacaq və xammalın sürətlə daşınması imkanlarını azaldıb və sionist rejimin enerji sistemini bir neçə gün ərzində fövqəladə vəziyyətə salıb.
4) İsrailin enerji təhlükəsizliyinə struktur təhlükəsi:
Bu hücum sionist rejimin əsas enerji infrastrukturlarının dəqiq raket hücumlarına qarşı nə qədər həssas olduğunu göstərdi. Şimalda və dənizə yaxın ərazidə emal infrastrukturunun cəmləşməsi səbəbindən Bazan neft emalı zavodu həmişə düşmənlər üçün asan hədəf hesab edilib.
Bu, emal gücünün coğrafi bölgüsü, ehtiyat neftayırma zavodlarının yaradılması və hətta sionist rejimin enerji təhlükəsizliyi siyasətlərinə yenidən baxılmasının zəruriliyi ilə bağlı ciddi suallar doğurdu.
Fəsil 5: İctimai şok və medianın əksi: Etibarsızlıqdan milli narahatlığa qədər
İranın Bazan Neft Emalı Zavoduna birbaşa raket hücumu sionist rejimin ictimai rəyində görünməmiş şok yaradıb.
Bu hücum təkcə hərbi və ya iqtisadi səviyyədə deyil, həm də sosial, psixoloji və media səviyyəsində dərin sarsıntılar yaratdı.
Sosial media istifadəçiləri ilk saatlardan şok və qəzəblə təhlükəsizlik və müdafiə qurumlarının fəaliyyətini sorğulamağa başladılar: Ölkənin ən mühüm enerji infrastrukturlarından biri necə bu qədər dəqiqliklə hədəf alındı və heç bir təsirli xəbərdarlıq, qarşısının alınması və ya qarşısının alınması necə aparılmadı.
Əks reaksiyaların çoxu təkcə hücumun özünə deyil, həm də hökumətin təhlükəsizlik povestinin simvolik iflasına işarə etdi. Bu dəfə ictimaiyyət təkcə hökumətə və orduya deyil, həm də onun Dəmir Günbəz, Davidin Slingi və Ox kimi “qabaqcıl müdafiə sistemlərinə” etibarını şübhə altına aldı.
İllərdir ölkənin həyati təhlükəsizliyinin təminatçısı kimi təbliğ edilən bu sistemlər hərbi baza deyil, ölkənin yanacaq təchizatının ürəyi olan Bazan Neftayırma Zavoduna edilən hücumun qarşısını ala bilmədi.
İvrit media analitikləri də əvvəldən ehtiyatlı başlıqlarla sahəyə çıxdılar. Əhəmiyyətli başlıqlardan bəziləri bunlar idi:
— Haaretz (17 iyun 2025):
“Bazana hücum: İsrailin enerji mərkəzi hədəfə alındı; bu dərsi gözardı etməməliyik.”
— Yediot Ahronot (18 iyun 2025):
“Neft emalı zavodu yandı, onunla birlikdə xalqın inamı da yandı”.
— Maariv (18 iyun 2025-ci il):
“Dəmir günbəz uğursuz oldu? Yoxsa Bazan diqqətdən kənarda qaldı? Təhlildə baha başa gələn uğursuzluq.”
– İsrail Kanal 12:
“Tehran göstərdi ki, hərtərəfli müharibə olacağı təqdirdə təkcə ordu deyil, həm də gündəlik həyat hədəfə alınacaq”.
— Jerusalem Post (19 iyun 2025):
“Biz Hayfanın təhlükəsiz olmadığını qəbul etməliyik. Məsələ növbəti hücumun olub-olmayacağı deyil, nə vaxtdır”.
Bu bölməni ümumiləşdirsək, sionist rejimin ictimai rəyi Bazan neftayırma zavoduna hücumdan sonra bir növ “struktur narahatlığı” ilə sıxışdı. Bu narahatlıq ondan irəli gəlirdi ki, hətta ən mühüm mülki obyektlər də dəqiq və uzaq məsafədən hücumlara məruz qalır.
Bu, təkcə ordunun müdafiə legitimliyini deyil, həm də əhalinin ölkənin müasir infrastrukturlarının sağ qalacağına olan inamını sarsıdıb.
Fəsil 6: Bazan Neft Emalı Zavoduna hücumun strateji və təhlükəsizlik nəticələri
İranın Bazan neft emalı zavoduna dəqiq raket hücumu sadəcə hərbi və ya iqtisadi hadisə deyildi; strateji inkişaf kimi bu hücum sionist rejimin daxili təhlükəsizliyi, regional çəkindirmə və strateji bərabərliklər səviyyəsində çoxqatlı nəticələrə malik idi.
Strateji nöqteyi-nəzərdən bu hücum göstərdi ki, sionist rejimin əvvəllər təhlükəsizlik baxımından qırmızı xətt hesab edilən ən həyati infrastrukturları belə indi birbaşa düşmənlərin əhatəsindədir.
Rejim təhlükəsizlik analitikləri hücumdan bir neçə gün sonra etiraf etdilər ki, “Tehran təkcə uzaq mənzilli raket imkanlarına malik deyil, həm də Hayfa körfəzi kimi əsas yerləri dəqiqliklə hədəfə ala bilir”.
Bu hücumun dərhal nəticəsi “təhlükəsizliyin dərinliyi” anlayışına dəyən ziyan oldu. Keçmişdə sionist səlahiyyətlilər xüsusilə İrandan gələn uzunmüddətli təhdidlərin daha çox təbliğat və ya praktiki olmayan cəhət olduğunu vurğulayırdılar. Lakin Bazan obyektlərinə birbaşa zərbələr bu rəvayəti çökdürdü, xüsusən də hücumun hədəfi hərbi baza deyil, həyati əhəmiyyət kəsb edən iqtisadi və mülki mərkəz olduğu üçün bu çöküşü sürətləndirdi.
İkinci nəticə sionist rejimin müdafiə sistemlərinə təzyiqin artması idi. Hücumdan sonrakı təhlillər göstərdi ki, rejimin hava hücumundan müdafiə sistemləri dəqiq raketlərin tutulmasında əməliyyat zəifliyinə məruz qalıb.
Nəticədə, bu hücum Dəmir Günbəz, David’s Sling və Arrow kimi sistemlər arasında səmərəsizlik və ya koordinasiyanın olmaması ilə bağlı müzakirələri yenidən ictimai gündəmə gətirdi.
Üçüncü nəticə isə sionist rejim ilə Müqavimət Oxunun arasında psixoloji tarazlığın dəyişməsi oldu. Bu hücumdan sonra bölgədəki bir çox müqavimət qrupları, o cümlədən Yəməndə Ənsarullah, İraqda Həşd Şaabi və Qəzzada Fələstin qrupları düşmənin həyati əhəmiyyətli infrastrukturlarına zərbə endirməkdə uğurlu təcrübə kimi açıq şəkildə “Bazan hücum modeli”nə istinad etdilər.
Bu kontekstdə bəzi israilli ekspertlər xəbərdarlıq ediblər ki, bu hücum modelinin təkrarlanması rejimin iqtisadi strukturunu tədricən sıradan çıxma dövrünə sürükləyə bilər.
Dördüncü nəticə İsrailin təhlükəsizlik və siyasi qərar qəbul etmə strukturuna güclü təzyiq idi. Bir çox keçmiş hərbçilər və Mossad rəsmiləri insidentdən sonra “müdafiə doktrinasına tam yenidən baxılmasına” çağırıblar. Bundan əlavə, enerji infrastrukturlarının mühafizəsinin gücləndirilməsi və uzaqmənzilli raketlərin qarşısının alınması tələbləri müdafiə dairələrinin əsas gündəm bəndlərinə çevrildi.
Bütövlükdə, Bazan neft emalı zavoduna hücumu son iyirmi ildə sionist rejimə qarşı ən simvolik strateji hücumlardan biri hesab etmək olar. Bu hücum nəinki fiziki ziyan vurdu, həm də strategiya, çəkindirmə, ictimai inam və gələcək müharibə üfüqlərinə uzunmüddətli təsir göstərdi.
Fəsil 7: Xülasə və nəticə: Enerji və təhlükəsizlik balansını sarsıdan hücum
İranın 12 günlük müharibə zamanı Bazan neft emalı zavoduna raket hücumu son illərdə sionist rejimə vurulan ən simvolik strateji zərbələrdən biri kimi qiymətləndirilə bilər. O, eyni zamanda rejimi üç mühüm sahədə – iqtisadi, təhlükəsizlik və psixoloji sahədə böhran vəziyyətində qoyub.
— İqtisadi nöqteyi-nəzərdən İsrailin enerji sənayesinin ürəyi olan Bazan Neft Emalı Zavodunun tamamilə bağlanması ölkənin yanacaq təchizatı zəncirini pozdu. Rəsmi statistika göstərir ki, bu kompleks ölkənin dizel, benzin və kerosin kimi məhsullara olan tələbatının 60%-dən çoxunu təmin edir. Nəticədə, bu neft emalı zavodunun fəaliyyətinin dayandırılması nəinki daxili tədarükün azalmasına, həm də yanacağın bahalaşmasına, anbar tutumlarına şübhələrin yaranmasına və təcili idxalın artmasına səbəb olub.
— Maliyyə baxımından bu şirkətin səhmlərinin dörd gün ərzində Tel-Əviv Fond Birjasında dəyərinin 23%-ni itirməsi açıq şəkildə göstərdi ki, kapital bazarı da həssas infrastrukturlara qarşı real təhlükələrdən xəbərdardır. Bundan əlavə, ötürmə xətləri, təmizləyici qurğular, anbar çənləri və köməkçi avadanlıqlara ziyan dəyməklə, külli miqdarda maddi ziyan dəyib. Bazan 250 milyon dollara qədər müharibə və terror sığortası ilə əhatə olunduğunu açıqlasa da, uzun sağalma dövrü və 2025-ci ilin oktyabr ayına qədər fəaliyyətə qayıda bilməməsi bu kompleksin maliyyə balansı üçün ciddi risklər yaratmağa davam edəcək.
— İctimai nöqteyi-nəzərdən bu hücum təkcə şok və dəhşətlə qarşılanmadı, həm də ictimaiyyətin müdafiə və kəşfiyyat qurumlarına inamının ciddi şəkildə zəifləməsinə səbəb oldu. Sosial media istifadəçiləri, ivrit qəzetləri və təhlükəsizlik üzrə analitiklər “hava hücumundan müdafiənin yenilməzliyi illüziyasının” iflasından danışıb və İranın raket əməliyyatının açıqlığı və dəqiqliyi qarşısında sionist rejimin müdafiə sisteminin real imkanları barədə dərin suallar qaldırıblar.
— Nəhayət , bu hücum asimmetrik müharibə modeli olaraq Yaxın Şərqdə çəkindirmə tənliklərində yeni səhifə açdı. Keçmiş illərdə hərbi və ya sərhəd hədəfləri ilə məhdudlaşan münaqişələrdən fərqli olaraq, əsas iqtisadi infrastrukturun hədəfə alınması gələcək müharibələrin təkcə döyüş meydanında olmayacağını göstərdi; həm də ölkələrin iqtisadi, enerji və psixoloji təhlükəsizlik ürəklərini hədəf alacaqlar.
Bazana hücum təkcə müdafiə sisteminin uğursuzluğu deyil, bütöv bir strukturun zəifliyinin əlaməti idi. Rejim indi özünü yeni bir təhlükə növünə hazırlamalı olacaq – dəqiqlik, uzaq məsafəli, sürpriz və dərin strateji.
