İsrail psixi pozğunluq yaşayır

Oktyabrın 7-dən sonra müharibənin təsiri İsraildə reseptlə verilən trankvilizatorlara və digər maddələrə aludəliyin kəskin artmasına səbəb olduğundan, tədqiqatlar əhali arasında TSSB, depressiya və narahatlıq kimi psixi sağlamlıq problemlərinin davamlı olaraq artdığını bildirdi.

Qüds İvrit Universitetində İsrail Narkomaniya və Psixi Sağlamlıq Mərkəzi (ICAMH) tərəfindən bu ay dərc edilən yeni bir araşdırma göstərdi ki, israillilər 7 oktyabr 2023-cü ildə Əl-Əqsa Daşqını əməliyyatından sonra trankvilizatorlara və reseptlə yazılan digər maddələrə “təhlükəli aludəçilik” inkişaf etdirə bilərlər.

“İsraildə Maddə və Davranış Asılılıqlarının və Ümumi Psixi Sağlamlıq Bozukluklarının Yayılması, 2022-2025” adlı araşdırmada böhrandan əvvəlki və sonrakı dövrləri əhatə edən ölkənin təmsilçi nümunəsindən alınan məlumatlardan istifadə edilib. Tədqiqata 2022-ci ilin aprelində (müharibədən əvvəl), 2023-cü ilin dekabrında (7 oktyabr əməliyyatından sonra) və 2025-ci ilin fevralında (təxminən bir il sonra) keçirilmiş sorğular daxildir.

Tədqiqat milli səviyyədə travma və münaqişənin psixi sağlamlığa uzunmüddətli təsirlərini araşdırmaq üçün nadir bir çərçivə təklif edir. Tapıntılar əhali arasında reseptlə verilən trankvilizatorların istifadəsində “kəskin və davamlı artım” olduğunu göstərir.

2022-ci ildə israillilərin təxminən 3,8%-i trankvilizatorlardan “sui-istifadə etdiyini” bildirsə də, 2023-cü ilin dekabrında bu nisbət 10,6%-ə yüksəlib. 2025-ci ilin fevralında keçirilən son sorğuda bu nisbət 10,2%-də qalıb.

Bu trankvilizatorlara yuxu həbləri, Xanax və Valium kimi çox istifadə edilən benzodiazepinlər və Ambien kimi hipnotiklər daxildir.

İvrit Universitetinin Psixologiya Departamentinin üzvü, ICAMH-nin professoru Dvora Shmulewitz The Media Line-a “Bu, müharibənin təəccüblü nəticəsidir” dedi. “İnsanlar stres altındadırlar və vərdişlə mübarizə strategiyalarına müraciət edirlər. Bəziləri hətta təyin etdiyi trankvilizatorlardan istifadə etməyi məqsədəuyğun hesab edə bilər. Ancaq insanlar nə vaxt və nə qədər istifadə edəcəklərinə qərar verməyə başlayanda, bu, çox vaxt problemli və zərərli olur.”

Shmulewitz, 7 Oktyabr Əl-Əqsa Daşqını əməliyyatından dərhal sonra trankvilizator istifadəsinin artacağını gözlədiklərini, lakin “həqiqətən narahatedici vəziyyət odur ki, hətta bir ildən sonra əhalinin təxminən 10%-i hələ də yüksək səviyyədə istifadə etdiyini bildirir”. O əlavə edib ki, bu vəziyyət “həm vərdişlərin kök salmış xarakterini, həm də davam edən psixoloji təzyiqi göstərir”. O, əlavə edib: “Müharibə bitməyib. İnsanlar çox vaxt güclü stress altında olanda narkotikə müraciət edirlər”.

TheMediaLine qeyd edib ki, tədqiqat qrupu 2026-cı ilin fevralında daha bir sorğu keçirməyi planlaşdırır. Şmulevitz o vaxta qədər ölkənin normala dönəcəyinə ümid etdiyini və bu məlumatların trankvilizator istifadəsinin azalıb-azalmadığını göstərəcəyini bildirib.

TheMediaLine-a görə, mövcud 10% problem istifadə nisbəti bu dərmanları alkoqol və marixuana kimi ümumi maddələrlə “bərabər” edir. Məlumatlar göstərir ki, kişilər və qadınlar eyni dərəcədə trankvilizatorlardan sui-istifadə edirlər.

Bildirilir ki, ən yüksək sui-istifadə halları 50-70 yaş qrupunda müşahidə olunub və bu nisbət 2022-ci ildəki 7%-dən 2025-ci ildə 14%-ə yüksəlib. Bununla belə, Şmulevitz qeyd edib ki, “artım bütün yaş qruplarında müşahidə olunur”.

Sorğu həmçinin reseptlə yazılan stimulantlar və opioidlər kimi digər dərmanların sui-istifadəsinin artdığını, lakin trankvilizatorların artması kimi “dramatik” olmadığını bildirdi. O, həmçinin qeyd edib ki, stimullaşdırıcı maddələrdən istifadənin 2022-ci ildəki 3,8%-dən 2025-ci ildə 6,2%-ə, opioidlərdən sui-istifadənin isə eyni dövrdə 2,6%-dən 4,7%-ə yüksələcəyi gözlənilir.

Tədqiqat trankvilizator istifadəsindən kənar digər sahələrdə də əhəmiyyətli artımlar aşkar etdi: problemli internet istifadəsi, travma sonrası stress pozğunluğu (TSSB) və depressiya və narahatlıq simptomlarında əhəmiyyətli artımlar müşahidə edildi.

Sorğunun nəticələrinə görə, 2025-ci ilin əvvəlinə qədər respondentlərin 15%-dən çoxu ən azı bir maddə və ya davranışdan problemli istifadə etdiyini bildirib. Ən kəskin artımlar 2022-ci ilin aprelindən 2023-cü ilin dekabrına qədər, 7 oktyabr əməliyyatından dərhal sonra və müharibəyə hazırlıq zamanı baş verib. Bəzi asılılıqlar, məsələn, internet və ya pornoqrafiya, hücumdan dərhal sonra artdı və zamanla sabitləşdi; digərləri 2025-ci ilə qədər artmağa davam etdi.

Tədqiqat həm də sosial-demoqrafik fərqləri vurğuladı. 18-34 yaş arası gənc yetkinlər ən yüksək asılılıq və psixi sağlamlıq əlamətlərini bildirdilər. Kişilər, xüsusilə sirr istifadəsi, pornoqrafiya və məcburi cinsi davranış kimi sahələrdə qadınlara nisbətən daha çox maddə və davranış asılılığı olduğunu bildirdi. Dünyəvi və ənənəvi yəhudilər arasında narkomaniya nisbətlərinin pravoslav və ultra-pravoslav şəxslərlə müqayisədə “daha yüksək” olduğu aşkar edilmişdir.

Shmulewitz, milli travmatik hadisələr zamanı və sonrasında asılılıq və psixi sağlamlıq pozğunluqlarının yayılmasının izlənilməsi əhalinin psixi sağlamlığının təkamülünü başa düşmək üçün “kritikdir” dedi.

İvrit Universitetindən, eyni zamanda Səhiyyə Nazirliyinin Narkotiklərlə Müalicə Departamentinin rəhbəri olan doktor Paola Rosca bu problemin həlli üçün işlərə başlanıldığını bildirdi.

Rosca, reseptlə verilən dərmanlardan sui-istifadə edən şəxslərin standart sosial xidmət proqramlarına müraciət etməkdə tərəddüd etdiyini söylədi, çünki onlar “narkomanlar” kimi təsnif edilmək istəmirlər.

Bildirilib ki, hazırda bütün tibbi sığorta qurumlarında opioid və trankvilizator reseptlərinə nəzarət etmək üçün xüsusi komitələr yaradılıb və bu məlumatlar sayəsində tez-tez dərman qəbul edən insanların erkən müəyyən edilməsi, bununla da “böyük epidemiya”ya çevrilməmiş müdaxilənin mümkünlüyü qeyd edilib.

Rosca, “Biz asılılığa çevrilən insanlar üçün müalicə imkanlarını artırmağa çalışırıq” dedi.

Tədqiqat həmçinin, bir çox əvvəlki araşdırmalara uyğun olaraq, “bəzi psixi sağlamlıq göstəricilərinin müharibənin başlamasından bir ildən çox müddət sonra normala qayıtmadığını” aşkar etdi. Post-travmatik stress pozğunluğu (TSSB) 7 oktyabr əməliyyatından sonra “kəskin” yüksəldi və 2025-ci ildə yüksək olaraq qaldı. Depressiya və narahatlıq simptomları oxşar nümunəni izləyir.

İsrailin əsas səhiyyə təşkilatlarından biri olan Maccabi Health Services, bu ay açıqlanan yeni məlumatlarda 18 yaşdan kiçik uşaqlar və yeniyetmələr arasında TSSB (travma sonrası stress pozğunluğu) diaqnozlarının 307% artdığını bildirdi.

Bu yaş qrupunda 2016-2022-ci illər arasında hər il orta hesabla 126 TSSB diaqnozu qoyulduğu halda, bu rəqəm 2023-cü ildə 500-ə, 2024-cü ildə isə 526-ya yüksəlib. Artıq 2025-ci ilin birinci rübündə 170 diaqnozun qoyulduğu qeyd edilib.

Makkabinin Psixi Sağlamlıq Departamentinin Direktor müavini Dr. Yehuda Tanuri-Liman, “Bu uşaqlar hələ də güclü itki, yerdəyişmə, ekzistensial qorxu və davam edən stress təcrübələri ilə mübarizə aparırlar” dedi. “Bəziləri təxminən iki ildir ki, bu vəziyyətlərə məruz qalır.”

Tanuri-Liman sözlərini belə davam etdirdi: “Uşaqların sıxıntısı müalicə edilmədikcə, onların uzunmüddətli emosional, sosial və akademik problemlərlə üzləşmə riski artır. Valideynlərin gündəlik fəaliyyətlə mübarizə apardığını, dərsdən yayındığını, sosial əlaqələrdən uzaqlaşdığını və uşaqlarının sıxıntısı qarşısında çarəsiz hiss etdiklərini getdikcə daha çox görürük.”