ABŞ Livanda nə qədər rol oynayacaq?

Hətta koalisiyanın ifrat sağ qanadı belə Livanın cənubunda uzunmüddətli qalmağa və ya orada yaşayış məntəqələrinin yaradılmasına təkan vermir”.

ABŞ-ın Livandakı rolu İsrail və Livan arasında atəşkəs razılaşmasının əldə edilməsinə yönəlib. Baydenin nümayəndəsi Amos Hochstein cari problemlərin böyük ölçüdə həll olunduğunu bəyan edib və razılığın əldə olunmasının mümkünlüyü ilə bağlı ehtiyatlı nikbinliyini bildirib. Haaretz qəzetinin yazarı Amos Harelin sözlərinə görə, danışıqlarda İsrailin müqavilənin pozulmasına qarşı tədbir görmək hüququ və ABŞ-ın sazişin həyata keçirilməsində rolu kimi məsələlər diqqət mərkəzindədir.Harelə görə, Livanda müvəqqəti atəşkəslə başlayacaq prosesin uzunmüddətli məcburi razılaşmaya çevrilməsi gözlənilir; Amma həm İsrailin şimal sərhəddinə köçkünləri geri qaytarmaq məqsədi, həm də Hizbullahın hərbi itkilərindən sonra yenidənqurma ehtiyacı bu prosesdə həlledici amillər olaraq qalır.

ABŞ prezidenti Joe Biden-in xüsusi nümayəndəsi Amos Hochstein bu yaxınlarda Yaxın Şərqə yalnız İsrail və Hizbullah arasında atəşkəs razılaşmasının real ehtimalı olduğu halda qayıdacağına söz verib.

O, prezident seçkilərindən sonra tərəddüd etdi, amma nəhayət, məntiqli bir qərara gəldi və çərşənbə axşamı Livana gəldi. O, çərşənbə günü axşam İsrailə gedib.

Həm açıq, həm də qapalı qapılar arxasında Livan və Amerika mənbələri razılaşmanın mümkünlüyü ilə bağlı ehtiyatlı nikbinlik ifadə edərək, mövcud problemlərin 80 faizinin həll olunduğunu bildiriblər.

Son məlumata görə, Livandan gələn xəbərlərdə əsas mübahisə məqamları İsrailin müqavilənin pozulmasına qarşı tədbir görmək hüququnun müəyyən edilməsi və bu sazişin icrasına nəzarətdə ABŞ-ın rolu ətrafındadır.

Hizbullahın yeni baş katibi Naim Kasım dünən Beyrutdakı çıxışında Amerika vasitəçilərinin təklifini qəbul etdiklərini və topun hazırda İsrailin məhkəməsində olduğunu bildirib.

İsraildə qiymətləndirmələr daha ehtiyatlıdır. Danışıqların daha çox vaxt aparacağı ehtimalı olsa da, istiqamət müsbət görünür.

Razılaşmanın birinci mərhələsinin 60 günlük atəşkəs olacağı gözlənilir və bu müddət ərzində uzunmüddətli məcburi müqavilələr müzakirə olunacaq.

İsrailin Livandakı döyüşlərdə qısa fasilədən daha çox istədiyi bu cəbhənin Qəzza cəbhəsindən ayrılmasıdır.

Sentyabrda İsrail tərəfindən öldürülən Hizbullahın əvvəlki baş katibi Həsən Nəsrullah iki cəbhənin birləşdirilməsində israrlı idi.

O, Livanda atəşkəs rejimini yalnız İsraillə HƏMAS arasında razılıq əldə olunacağı təqdirdə təsdiq edəcəyini bildirib.

Onun əvəzedici lideri bu yaxınlarda Qəzza münaqişəsi ilə əlaqələndirmədən razılığa gəlməyə hazır olduğuna işarə etdi. O, çərşənbə günü çıxışında bu mövqeyini təkrarlayıb.

Ayrı bir razılaşma orduya şimaldakı mövcudluğunu azaltmağa və yenidənqurma və yeni təhlükəsizlik vəziyyətinə hazırlıqlara diqqət yetirməyə imkan verəcək. Amma cənubda münaqişələr davam edəcək.

Digər tərəfdən, İsrailin Hizbullahın növbəti addımlarını proqnozlaşdırmaqda çətinlik çəkdiyi bildirilir.

Təşkilatın rəhbər heyətində baş verən əsaslı dəyişikliklər bu proqnozları daha da çətinləşdirir.

Yeni təyin olunan rəhbər və komandirlərin bəziləri İsrail kəşfiyyatına demək olar ki, məlum deyil.

İsrailin prioritetləri bəllidir, lakin hökumətin qarşısında onun şimal sərhədi boyunca məskunlaşanları evlərinə təhlükəsiz qayıda biləcəklərinə inandırmaq üçün çətin bir vəzifə durur.

Hizbullahın prioritetləri də eyni dərəcədə aydındır: təşkilatın hərbi rəhbərliyinin çox hissəsi son aylarda zərərsizləşdirilib və onun atəş gücünün 70-80 faizi itirilib.

Ordunun məlumatına görə, Hizbullahın itkiləri 3 mini keçib. Bu səbəbdən təşkilatın təcili olaraq sakitliyə ehtiyacı var.

Üstəlik, Livandakı digər icmalar da böyük dağıntılara səbəb olan münaqişələrə son qoyulmasını istəyirlər.

Bu prosesin ən maraqlı aktoru İrandır. Amos Hochstein Beyruta gəlməzdən əvvəl İranın ali lideri Ayətullah Əli Xameneinin baş müşaviri Əli Laricani də Livana səfər edib.

İran vəziyyətə geniş prizmadan baxır, Donald Trampın Ağ Evə qayıdışına xüsusi diqqət yetirir.

İranlılar Trampın dövründə Amerikanın daha sərt siyasətindən narahatdırlar və bunun əvəzinə nüvə proqramının irəliləyişini dayandırmaq müqabilində sanksiyaları yumşaldacaq və hərbi hücum təhlükəsini aradan qaldıracaq saziş istəyirlər.

Tehran artıq yeni administrasiya ilə əlaqə yaratmağa başlayıb. Bu, iranlıların Hizbullahı cilovlamağa hazır olduqlarının artan əlamətləri kimi qəbul edilir.

İran bu addımı ilə həm Hizbullahın hərbi gücünün qalan hissəsini qoruyub saxlamağa, həm də nüvə məsələsində irəliləyiş əldə etməyə ümid edir.

Trampı gözləyərkən

Optimist proqnozlara baxmayaraq, hərbi vəziyyət mürəkkəb olaraq qalır. Hər gün təxminən 100 raket atılır və çoxlu pilotsuz təyyarələr İsrailin şimalına göndərilir.

Hər iki-üç gündən bir ölkənin mərkəzi raket hücumlarının hədəfinə çevrilir.

İsrail ordusunun sərhədin şimalındakı cənub Livanın kəndlərinin ikinci xəttini tədricən işğal etməsi Hizbullahın nisbətən az müqaviməti ilə qarşılanır.

Buna baxmayaraq, İsrail hər gün itkilər verməkdə davam edir.

Oktyabrın sonunda birinci sıra kəndlərinə nəzarəti tamamlayan İsrail ordusu orada xidmət edən çoxlu ehtiyatı boşaldıb. Azaldılmış hərbi mövcudluq indi əsasən nizami əsgərlərdən ibarətdir.

İkinci növbəli kəndlərdə irəliləyiş yalnız qismən əldə edilmişdir. Lakin atəşkəs razılaşması əldə olunmasa və hökumət ordunu Livanda saxlamağa qərar verərsə, üçüncü xətt kəndlərinə daha dərindən irəliləmək lazım gələcək.

Bu kəndlər Litani çayına qədər uzanır. Belə bir şəraitdə ehtiyatda olan hərbçiləri geniş miqyasda çağırmaq, ehtiyat sisteminin və ehtiyatda olanların ailələrinin üzərinə düşən yükü artırmaq lazım gələcəkdi.

Livandakı genişmiqyaslı əməliyyat onu göstərir ki, hökumət oradakı münaqişələrə son qoymaq istəyir.

Hətta koalisiyanın ifrat sağ qanadı belə Livanın cənubunda uzunmüddətli qalmağa və ya orada yaşayış məntəqələrinin yaradılmasına təkan vermir.

İfrat sağçı partiyalar diqqətlərini Qəzza zolağına yönəldiblər və baş nazir Benyamin Netanyahuya ərazinin bir hissəsində hərbi idarəetmənin qurulmasını təsdiq etməsi üçün təzyiq göstərirlər.

Bu addım təxminən 20 il əvvəl baş verən ayrılıqdan sonra yaşayış məntəqələrinin geri qaytarılmasına zəmin yaratmaq məqsədi daşıyır.

Netanyahu Otzma Yehudit və Dini Sionizm partiyalarının liderlərinə bu fikirlərə açıq olduğunu eyham etdi; amma praktikada Trampın mövqeyinin aydın olmasını gözləməyə üstünlük verir.

Bu arada baş nazir əsirlərin vəziyyəti ilə bağlı ümidverici mesajlar yaymağa davam edir.

Çərşənbə axşamı Knessetdəki çıxışında o, gözlənilmədən onlarla insanın tezliklə evlərinə qayıdacağına ümid etdiyini bildirib.

İki gün əvvəl bu məsələ ilə bağlı gecə saatlarında hərbi rəhbərlərlə müşavirə keçirib.

Ona yaxın mənbələr eyham edir ki, Livandakı razılaşma İsrailin HƏMAS-a təzyiq etməklə məhbus mübadiləsi razılaşmasına nail olmağı asanlaşdıra bilər.

Lakin məhbus məsələsi ilə məşğul olan məmurlar bu cür proqnozlara şübhə ilə yanaşırlar.

Onların fikrincə, Netanyahu yenidən vaxt udmağa çalışır. Onun əsas məqsədi əsirlikdə olan ailələrin və etiraz hərəkatının təzyiqlərini azaltmaq, lakin güzəştlər tələb edən və ifrat sağçı koalisiya tərəfdaşları ilə böhran yarada biləcək sövdələşmədən qaçmaqdır.