D vitamini: Necə əskikliyinin qarşısını alaq? Səbəblər, əlamətlər və müalicələr
D vitamini sümük sağlamlığı və immunitet sistemi üçün mühüm rol oynayır. Bu məqalədə D vitamini əskikliyinin səbəbləri, əlamətləri, qarşısının alınması və müalicə üsulları ilə tanış olun və D vitamini çatışmazlığını necə önləmək lazım olduğunu öyrənin.
D vitamini yağda həll olunan vitaminlərdən biridir və bədəndə mühüm rol oynayır. Bu vitamin xüsusilə sümük sağlamlığının qorunmasında və immunitet sisteminin gücləndirilməsində əhəmiyyətlidir. D vitamini əsasən D2 və D3 şəklində mövcuddur və əsasən günəş işığı və qidalar vasitəsilə bədənə daxil olur. D vitamini çatışmazlığı sümük xəstəliklərinə, məsələn, rahit və osteoporoz kimi xəstəliklərə səbəb ola bilər və immunitet sistemini zəiflədir. Bəzi ölkələrdə və yaşlı şəxslərdə, az hərəkətli həyat tərzi və düzgün olmayan pəhrizlər bu vitaminin çatışmazlığı riskini artıran problemlərdən biridir.
D vitamini nədir?
D vitamini yağda həll olunan bir vitamindir və bədəndə bir sıra mühüm funksiyalar yerinə yetirir. Bu vitamin bədəndə iki əsas formada mövcuddur: D2 vitamini (ergokalsiferol) bitki mənbələrindən əldə edilir və D3 vitamini (kolekalsiferol) isə təbii olaraq bədənin dərisində günəş işığı ilə istehsal olunur.
D vitamininin bədəndəki əsas funksiyaları:
- Kalsium və fosforun bağırsaqlardan udulması: D vitamini, kalsium və fosforun bağırsaqlardan effektiv şəkildə udulmasına kömək edir ki, bu da sümük və dişlərin qurulması və qorunması üçün vacibdir.
- Paratiroid hormonunun həddindən artıq ifrazını önləmək: Bu vitamin, paratiroid hormonunun səviyyəsini tənzimləyərək qan kalsiumunun həddindən artıq azalmasının qarşısını alır.
- Bədəndə kalsium və fosfor balansının qorunması: D vitamini, qan kalsium və fosfor səviyyələrini tənzimləyir və metabolik pozulmaların qarşısını alır.
- İmmunitet sisteminin gücləndirilməsi: Bu vitamin immunitet sisteminin gücləndirilməsində mühüm rol oynayır və bədəni infeksiyalara və xəstəliklərə qarşı qoruyur.
- Ürək xəstəlikləri, xərçənglər və öz-özünə immunitet xəstəliklərinin qarşısının alınmasına müsbət təsir: Araşdırmalar göstərir ki, D vitamini ürək xəstəliklərinin, bəzi xərçənglərin və autoimmun xəstəliklərin qarşısını almağa kömək edə bilər.
Təbii D vitamini mənbələri
Günəş və D vitamini:
D vitamini bədəndə günəş işığı təsiri altında istehsal olunur. İnsan dərisi, günəşin UVB şüalarına məruz qaldıqda D3 vitamini sintez edir. D vitamini almaq üçün uyğun şərait və vaxt təxminən gündə 20 dəqiqədir, əgər dəri kifayət qədər günəş işığına məruz qalarsa. D vitamini əmələ gəlməsində fərdi fərqliliklər bir neçə amildən asılıdır. Dərinin rəngi, yaş və coğrafi şərait bu vitaminin bədəndə istehsalına böyük təsir göstərə bilər. Tünd dərili insanlar, açıq dərili insanlara nisbətən daha az D vitamini istehsal edirlər. Eyni zamanda, yaşın artması və günəş işığının az olduğu coğrafi bölgələr D vitamini udulmasını azaldır.
D vitamini olan qida mənbələri:
D vitamini ilə zəngin qidalar arasında yağlı balıqlar, məsələn, somon və çipura balığı, yağlı balıqlar, yumurta, inəklərin qaraciyəri və bəzi göbələklər yer alır. Bundan əlavə, çox sayda qida məhsulu, məsələn, süd və taxıllar, D vitamini ilə zənginləşdirilmişdir və bunlar gündəlik D vitamini ehtiyacını təmin etməyə kömək edə bilər.
D vitamini çatışmasının səbəbləri
D vitamini çatışması müxtəlif amillərdən qaynaqlana bilər, bunlar arasında günəş işığına məruz qalmanın azalması, qeyri-düzgün pəhriz, bu vitaminin udulmasını maneə törədən həzm problemləri, qaraciyər və böyrək xəstəlikləri, habelə bəzi dərmanlar, məsələn, antikonvulsanlar və kortikosteroidlər daxildir.
| Səbəb | Təsvir |
|---|---|
| Günəş işığına məruz qalmanın azalması | Günəş işığına məruz qalmanın azalması və ya qeyri-düzgün pəhriz D vitamini çatışmasına səbəb ola bilər. |
| D vitamini udulmasının problemləri | Həzm xəstəlikləri, məsələn, Kron xəstəliyi və ya xroniki iltihablı bağırsaq xəstəliyi, D vitamininin udulmasına mane ola bilər. |
| Qaraciyər və böyrək xəstəlikləri | Bu xəstəliklər D vitamininin aktiv formaya çevrilməsini maneə törədir və çatışmaya səbəb olur. |
| Dərmanların təsiri | Antikonvulsanlar və kortikosteroidlər kimi dərmanlar D vitamininin udulmasını azaldır. |
Vitamin D çatışmazlığına məruz qalan qruplar
- Uşaqlar və yaşlılar: Uşaqlar və yaşlılar, uşaqlarda sümük inkişafı və yaşlılarda metabolik dəyişikliklər səbəbindən vitamin D çatışmazlığına daha çox məruz qalırlar. Bu insanların sümük sağlamlığını qorumaq və immunitet sistemini gücləndirmək üçün bu vitamini almağa ehtiyacı var.
- Günəş işığı qəbul etmə problemləri olan şəxslər: Günəş işığının az olduğu bölgələrdə yaşayan və ya müntəzəm olaraq günəşdən qorunma kremi istifadə edən şəxslər, günəşdən kifayət qədər vitamin D almayaraq, bu vitaminin çatışmazlığına səbəb ola bilərlər.
- Tünd dəriyə sahib insanlar: Tünd dəriyə sahib insanlar, dəridə daha çox melanin olduğu üçün günəşdən vitamin D istehsal etmək üçün daha çox vaxt tələb edirlər. Bu qrup da vitamin D çatışmazlığı ilə üzləşə bilər.
Xəstəliklər və vəziyyətlər ki, vitamin D-nin udulmasını çətinləşdirir
Seliak, Kron xəstəliyi və fibroz kislik kimi xəstəliklər: Bu xəstəliklər həzm pozğunluqlarıdır ki, bağırsaq divarına zərər verərək vitamin D-nin düzgün udulmasına mane olur. Bu xəstəliklərdən əziyyət çəkən insanlar, yağların udulmasında çətinliklər səbəbindən daha az vitamin D ala bilərlər. Mədə bypass əməliyyatı və ya bağırsağın bir hissəsinin çıxarılması kimi vəziyyətlər: Mədə bypassı və ya bağırsaq əməliyyatları vitamin D-nin udulmasını azalda bilər, çünki həzm sisteminin bəzi hissələrinin çıxarılması, vitaminlər və qidaların, o cümlədən vitamin D-nin udulmasını pozur. Kortikosteroidlər, orlistat və anti-epileptik dərmanların təsiri: Kortikosteroidlər, xolesterin azaldıcı dərmanlar (orlistat) və anti-epileptik dərmanların uzun müddət istifadəsi, vitamin D-nin udulmasına mane ola bilər və bədəndə bu vitaminin çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Nəticələr D vitaminin çatışmazlığı
D vitamini çatışmazlığı sümük və bədən sağlamlığına ciddi təsir göstərə bilər. Bu vitamin bağırsaqlardan kalsium və fosforun udulmasında əsas rol oynayır və çatışmazlığı qan kalsium və fosfor səviyyəsinin azalması, uşaqlarda rikets və böyüklərdə osteomalasiya kimi problemlərə səbəb ola bilər. Həmçinin, uzun müddətli D vitamini çatışmazlığı osteoporozla nəticələnə bilər ki, bu da sümük sıxlığının azalması və sınıq riskinin artması ilə əlaqəlidir.
| Məsələ | Təsvirlər |
|---|---|
| Qan kalsiumunun aşağı səviyyəsi (hipokalsemiya) | D vitamini çatışmazlığı bağırsaqlardan kalsiumun udulmasını pozur ki, bu da qan kalsiumunun azalmasına və sümük sağlamlığına ciddi təsir edir. |
| Qan fosforunun aşağı səviyyəsi (hipofosfatemiya) | D vitamini çatışmazlığı qan fosforunun səviyyəsini azaldır ki, bu da sümük sağlamlığını təhlükəyə atır. |
| Uşaqlarda rikets | Uşaqlarda D vitamini çatışmazlığı rikets xəstəliyinə səbəb ola bilər, bu da sümük yumşalması və əyilməsi ilə müşayiət olunur. |
| Böyüklərdə osteomalasiya | Böyüklərdə D vitamini çatışmazlığı osteomalasiya xəstəliyinə səbəb olur, bu da sümük yumşalması və əzələ zəifliyi ilə müşayiət olunur. |
| Osteoporoz | Uzun müddətli D vitamini çatışmazlığı osteoporozla nəticələnə bilər ki, bu da sümük sıxlığının azalması və sınıq riskinin artması ilə nəticələnir. |
D vitamini çatışmazlığının diaqnozu:
D vitamini çatışmazlığı qan testi ilə müəyyən edilir. Bu testdə, qanınızdakı D vitamini səviyyəsi 25-hidroksi D vitamini (25OH) olaraq ölçülür. D vitamini test nəticələrinin kateqoriyaları:
- 30 ng/ml-dən yuxarı: Normal
- 20-30 ng/ml arasında: D vitamini çatışmazlığı
- 20 ng/ml-dən aşağı: Şiddətli D vitamini çatışmazlığı
D vitamini səviyyəsinin yoxlanılması lazım olan şəxslər:
- Osteoporoz xəstələri
- Müəyyən dərmanlar istifadə edən şəxslər
- Yaşlı insanlar
- D vitamini çatışmazlığı riski olan şəxslər
Bu qruplar D vitamini səviyyələrini mütəmadi olaraq yoxlamalıdır ki, bu vitaminin çatışmazlığından yaranan problemlərin qarşısı alınsın.
D vitamini çatışmazlığının qarşısının alınması
Günəş işığı:
Hər gün 2-30 dəqiqə birbaşa günəş işığına məruz qalmaq dəridə D vitamini istehsalını stimullaşdıra bilər. Günəşli günlərdə dəri günəş işığına məruz qalır və D vitamini sintez edilir. Lakin, soyuq mövsümlərdə, günəş işığı az olan ərazilərdə və ya tünd dəriyə malik insanlar daha çox diqqət tələb edə bilər.
Düzgün qidalanma:
D vitamini ilə zəngin qidaların istehlakı, məsələn, yağlı balıqlar (salmons, alabalıq), yumurta, qaraciyər və bəzi göbələklər gündəlik D vitamini ehtiyacını təmin etməyə kömək edə bilər. Bundan əlavə, həkimin tövsiyəsinə əsasən D vitamini əlavələrinin istifadəsi çatışmazlığın qarşısını almaqda mühüm rol oynayır.
Hava çirkliliyinin olduğu ərazilərdə uyğun geyim:
Hava çirkliliyi günəş işığının dərimizə nüfuz etməsini azalda bilər və nəticədə D vitamini istehsalını pozar. Hava çirkliliyinin olduğu ərazilərdə uyğun geyimlər və günəşdən qoruyan kremlərin istifadəsi günəş işığının lazımi şəkildə udulmasına mane ola bilər. Bu səbəbdən, belə şəraitdə D vitamini çatışmazlığını qarşısını almaq üçün D vitamini ilə zəngin qidalar və əlavələrdən istifadə edilməlidir.
