“Əsrin müqaviləsi” daha radikal versiya ilə yenidən gündəmə gəlib

ABŞ prezidenti Donald Trampın Fələstin davasını ləğv etmək planları yenidən gündəmə gəlib. Fələstinlilərin Qəzzadan qovulması və İordan çayının qərb sahilinin ilhaqı kimi addımları ehtiva edən bu plan region ölkələrinə böyük təzyiq edir.

Görünən odur ki, ABŞ-ın yeni administrasiyası regiondakı vəziyyəti dəyişməkdə qərarlıdır. ABŞ prezidenti Donald Trampın Qəzzada “həll”lə bağlı açıqlamaları günü-gündən daha radikal xarakter alır.

Bu bəyanatlar bəzi region ölkələrinin oynayacağı gözlənilən rola və Vaşinqtonun atmağa başladığı konkret addımlara dair eyhamlarla müşayiət olunur.

Trampın niyyəti heç kimə sirr deyil. Dünyaya “Əsrin sövdələşməsi”ni təqdim edən prezident İbrahim razılaşmalarını birinci dövründə əldə etdiyi ən mühüm nailiyyətlərdən biri hesab edir və əsas vəzifəsinin hələ tamamlanmadığına inanır.

Bu vəzifə əvvəlcə fələstinliləri Qəzza zolağında qalan torpaqlarından qovmaqla, sonra İordan çayının qərb sahilini tutmaqla və Fələstin davasını ləğv etməklə həyata keçiriləcək.

Trampın yenidən ABŞ prezidenti seçilməsi ilə ABŞ-ın Fələstin davasını ləğv etmək üzrə köhnə planı tez bir zamanda həyata keçirildi.

Trampın dünən baş nazir Netanyahuya Qəzza sakinlərini zorla köçürmək niyyətini açıqladığı bəyanatları heç də təəccüblü deyildi, çünki o, ötən həftə bu məsələni bir neçə dəfə qaldırmışdı.

Lakin ABŞ-ın Qəzza zolağına birbaşa nəzarəti ələ keçirmək planından danışması təəccüblü idi.

Planın üzə çıxması Reuters xəbər agentliyinin təxminən bir həftə əvvəl Amerikanın özəl təhlükəsizlik şirkətinin Misir ordusu ilə birlikdə Qəzza zolağında nəzarət-buraxılış məntəqəsinin idarə edilməsinə kömək etmək üçün gündəlik 1100 dollar maaş alan 100-ə yaxın təqaüdçü əsgəri təyin edəcəyi barədə məlumat yaymasından sonra baş verib.

Bundan əlavə, ABŞ-ın Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Stiv Vitkoff Qəzza zolağına səfər edib və Səlahəddin və Netzarim dəhlizlərinə baş çəkib. Hadisələrin bu ardıcıllığı Trampın Qəzza əhalisini köçürmək və regionun simasını dəyişmək planının effektiv şəkildə başladığını təsdiqləyir.

Digər tərəfdən, Qəzzaya hücumların dayandırılması ilə eyni vaxtda İordan çayının qərb sahilinə yeni hücum başladı. İsrail ordusu yanvarın 21-də Cenində Dəmir Divar əməliyyatına başladığını elan edib.

Hücumlar daha sonra Tulkərim və İordan çayının qərb sahilindəki digər şəhərləri əhatə edib.

Qəzzada olduğu kimi, İordan çayının qərb sahilindəki əməliyyatdan əvvəl də Trampın Netanyahuya İordan çayının qərb sahilində sərbəst buraxılması və İsrailə onu ilhaq etməsinə icazə verdiyinə dair çoxlu iddialar və sızmalar (ABŞ tərəfindən rəsmi olaraq təsdiqlənməmiş) olub.

Dünən Trampın İsrailin kiçik olması ilə bağlı açıqlaması bu iddiaların həqiqətə uyğun olmadığını deməyə əsas verir.

Fələstin məsələsini ləğv etmək üçün ərəb ölkələrinə təzyiq

Tramp bütün dünya ölkələri və hətta Vaşinqtonun müttəfiqlərinə qarşı öz qollarını bükmə taktikasına qayıdır.

Bir neçə gün əvvəl o, ABŞ-ın maliyyə yardımından faydalanan ölkələrdən daha böyük güzəştlər əldə etmək üçün USAID agentliyinə fəaliyyətini dayandırmağı əmr edib.

Misir və İordaniya Tramp üçün “həllin” açarlarını əlində saxlayır. Fələstinlilərin Qəzza və İordan çayının qərb sahilindən çıxarılması planı Fələstinə qonşu olan bu iki ölkənin razılığı olmadan və onların sərhədlərini “qovulanlara” açmadan həyata keçirilə bilməz.

Hər iki hökumətin ilkin cavabı ABŞ-ın tələbini rədd etmək oldu. Misir prezidenti Əbdülfəttah əs-Sisi, “Fələstin xalqının köçü və köçkünləşməsi bizim iştirak edə bilməyəcəyimiz bir zülmdür” deyərkən, İordaniya Kralı II Məhəmməd dedi. Abdullah “İordaniyanın fələstinlilərin öz torpaqlarında qalmaları və iki dövlətli həll çərçivəsində qanuni hüquqlarına nail olmaları zərurətinə dair sarsılmaz mövqeyini” vurğulayıb.

Lakin bu münasibət Trampı çəkindirmədi. O, Misir və İordaniyanın açıqlamalarına “Onlar bunu edəcəklər. Biz onlar üçün çox şey edirik, onlar da edəcəklər” deyə cavab verib.

Bu kontekstdə Trampın bu hökumətlərin tələblərinə cavab verməkdə inadkarlıq nümayiş etdirəcəyi təqdirdə istifadə edə biləcəyi kozırları nəzərdən qaçırmamalıyıq.

Məsələn, İordaniyada ictimai gərginliyi qızışdırmaqla Kral II Məhəmməd 250 min fələstinlini qəbul etməyəcək. O, Abdullahı taxtdan salmaqla hədələyə bilər.

Eyni şey Səudiyyə Ərəbistanının rəsmi mövqeyinə də aiddir. Netanyahu bu dəfə Səudiyyə Ərəbistanını çətin vəziyyətə salıb. Dünən Trampla görüşü zamanı o, Səudiyyə Ərəbistanının normallaşmanın təsdiqini həmişə 1967-ci il sərhədlərində müstəqil Fələstin dövlətinin elan edilməsinə bağlayan bəyanatlarını aşağı salaraq, “İsrail ilə krallıq arasında sülhün nəinki mümkün olduğuna, həm də baş tutacağına inandığını” deyib.

Netanyahunun sözləri Səudiyyə Ərəbistanı Xarici İşlər Nazirliyinin çox sürətli cavabına səbəb olub.

Nazirlik bu gün səhər saat 03:00-da bir bəyanat yayaraq, Fələstin dövləti elan edilmədən normallaşmadan imtina etdiyini, həmçinin Fələstin xalqının köçürülməsini və yeni Fələstin torpaqlarının İsrailə birləşdirilməsini rədd etdiyini açıqlayıb.

Bölgənin gələcəyi qeyri-müəyyən olaraq qalır. Trampın ambisiyaları və Fələstin məsələsini ləğv etmək niyyəti onu Yaxın Şərqdəki nüfuzlu qüvvələrə təzyiq göstərmək üçün tələsik hərəkət etməyə vadar edə bilər.

Bu təzyiq dalğasını və ABŞ-ın bölgəmizin simasını dəyişmək üçün səylə göstərdiyi səyləri nəzərə alsaq, ərəb hökmdarlarının müqavimət və ya müqavimət göstərmək mövqeyində olduğuna dair heç bir əlamət yoxdur.

İordaniya kralı II Abdullanın İordaniya qəbilə başçılarından ibarət nümayəndə heyəti ilə görüşdən sözləri vəziyyəti ən yaxşı şəkildə yekunlaşdırdı: “Görünür, biz Əsrin Sövdələşməsindən sağ çıxmışıq, lakin yeni çağırış çətin ola bilər və mən nə vaxtsa sağ qalıb-qalmamayacağımızı bilmirəm!”