Günəş sistemindəki ən böyük fırtına ilə bağlı təəccübləndirən kəşf
Yupiterin böyük qırmızı ləkəsinin “Hubble” kosmik teleskopu tərəfindən çəkilmiş yeni şəkilləri göstərir ki, 190 yaşlı fırtına jelatin kimi hərəkət edir və sıxılmış stres topu kimi forma dəyişir.
“Hubble” vasitəsilə dekabrdan mart ayına qədər 90 gün ərzində aparılan müşahidələr, astronomların fikrincə, böyük qırmızı ləkənin göründüyü qədər sabit olmadığını göstərir. Böyük qırmızı ləkə və ya GRS, planetin cənub orta enlik bulud qurşağı boyunca yüksək təzyiqin mərkəzi sahəsi ətrafında fırlanan antisiklon və ya Yupiterin atmosferində küləklərin böyük dövranıdır. Və uzunömürlü fırtına o qədər böyükdür ki, Yer kürəsi onun içərisinə sığar.
CNN bildirir ki, fırtınalar, ümumiyyətlə, qeyri-sabit hesab edilsə də, böyük qırmızı ləkə təxminən iki əsrdir davam edir. Lakin fırtınada müşahidə edilən dəyişikliklər onun hərəkəti və ölçüsü ilə bağlı görünür. Şəkillərin bir zaman aralığı burulğanın jelatin kimi “sallandığını” və zaman keçdikcə genişləndiyini və daraldığını göstərir.
Tədqiqatçılar müşahidəni “The Planetary Science Journal”da və Aydaho ştatının Boise şəhərində Amerika Astronomiya Cəmiyyətinin Planet elmləri bölməsinin 56-cı illik toplantısında təqdim olunan təhlildə təsvir ediblər. NASA-nın Merilend ştatının Qrinbelt şəhərindəki Qoddard Kosmik Uçuş Mərkəzində planetşünas alim, aparıcı tədqiqat müəllifi Ami Simon bildirib ki, hərəkətinin uzunluqda bir qədər dəyişdiyini bilsək də, ölçüsünün də dəyişəcəyini gözləmirdik: “Bildiyimizə görə, bu, əvvəllər müəyyən edilməyib. Bu, həqiqətən ilk dəfədir ki, biz GRS-in düzgün təsvir kadansını əldə edirik.”Hubble”ın yüksək ayırdetmə qabiliyyəti ilə deyə bilərik ki, GRS daha sürətli və daha yavaş hərəkət edərkən, eyni zamanda, qəti şəkildə sıxılır və çıxır. Bu çox gözlənilməz oldu”.
Astronomlar ən azı 150 ildir ki, qırmızı rəngi müşahidə edirlər və bəzən müşahidələr sürprizlərlə nəticələnir. Fırtınanın oval formasının ölçüləri dəyişə bilir, bəzən böyük, bəzən isə kiçik görünür.
Bu yaxınlarda başqa astronomlar qrupu infraqırmızı işıqda yeni detallar çəkmək üçün “James Webb” kosmik teleskopundan istifadə edərək böyük qırmızı ləkənin “ürəyi”nə nəzər salıblar. “Hubble” müşahidələri görünən və ultrabənövşəyi işıqda aparılıb. “Journal of Geophysical Research: Planets” jurnalında dərc olunan araşdırma, böyük qırmızı ləkənin mərkəzdə soyuq olduğunu və burulğan daxilində ammonyak və suyun kondensasiyasına və qalın buludların əmələ gəlməsinə səbəb olduğunu ortaya qoyub. Araşdırmanın həmmüəllifi, İngiltərə Universitetinin planetologiya üzrə professoru Leyq Fleçer bildirib ki, tədqiqat qrupu fırtınada böyük qırmızı ləkəni bu qədər ikonik hala gətirən “sirli” qırmızı rənglərin yaranmasında rol oynaya biləcək fosfin qazını aşkar edib.
NASA alimləri “Outer Planet Atmospheres Legacy” və ya OPAL proqramı vasitəsilə ildə bir dəfə fırtınanın davranışını izləmək üçün “Hubble”ın iti obyektivindən yararlanırlar. Tədqiqatçılar bu proqramdan Günəş sistemindəki xarici planetləri müşahidə etmək və onların zamanla necə dəyişdiyini izləmək üçün istifadə edirlər. Lakin yeni müşahidələr böyük qırmızı ləkənin təfərrüatlı tədqiqinə həsr olunmuş proqram vasitəsilə ayrı-ayrılıqda alınıb və fırtınanın tək, illik bir şəkil deyil, bir neçə ay ərzində necə dəyişdiyini izləyib.
