İranın nüvə proqramı: Həlledici məqam yaxınlaşır
İstənilən halda, İranın özünə qarşı təhdidləri ciddi qəbul edib-etmədiyi, yoxsa danışıqlar zamanı və ya ondan kənarda onlara adət etdiyi başqa bir diplomatik vasitə kimi baxması sual olaraq qalır”.
İsrailin İranın nüvə obyektlərinə mümkün hücumu ilə bağlı sızan məlumatlar davam edən ABŞ-İran danışıqlarında Tehrana təzyiq etmək məqsədi daşıyır. Bu sızmalar və təhdidlər ABŞ və İsrail, eləcə də bu iki ölkə ilə İran arasında qarşılıqlı təzyiq və maraqların toqquşması dinamikasını əks etdirir. Əl-Əxbar yazıçısı Yəhya Dabukunqiymətləndirməsinə görə, İsrail hərbi təhdidlərin eyhamlarını strateji kozır kimi istifadə edərək danışıqlarda üstünlük əldə etməyə çalışarkən, bu gərginlik həm də danışıqların uğursuzluqdan çox kritik mərhələyə keçdiyinin və razılığa yaxınlaşdığının göstəricisi ola bilər.
Bu yaxınlarda İsrail və Amerika mediasına sızan bir sıra “xəbərdarlıq” məlumatları Tehran və Vaşinqton arasında danışıqların davam etdiyi və hətta ABŞ və Təl-Əviv arasında əvvəlcədən koordinasiya olmadan İsrailin İranın nüvə obyektlərinə hərbi hücuma keçməsi ehtimalını göstərir.
Mümkün bir fakt kimi təqdim edilməsi nəzərdə tutulan bu sızıntılar faktiki praktiki niyyətləri əks etdirməkdənsə, danışıqlar masası arxasında daha çox güzəştə getməsi üçün İrana təzyiq etmək məqsədi daşıyan hesablanmış siyasi təzyiq vasitəsi kimi istifadə olunur.
İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu Amerika mətbuatında ABŞ prezidenti Donald Trampla fikir ayrılığının olması ilə bağlı iddiaları təkzib etsə də, həqiqət budur ki, belə xəbərlər əbəs yerə dərc olunmur və bir çox tərəflərə üstüörtülü mesajlar göndərmək məqsədi ilə gündəmə gəlir.
Xüsusilə, ABŞ və İran arasında danışıqlar prosesi durmadan irəliləsə də, o, əsas maneələrlə, xüsusilə uranın zənginləşdirilməsi məsələsi ilə də üzləşir.
Qarşılıqlı qırmızı xətlərin toqquşması hər bir tərəfi digərinin mövqeyini zəiflətmək üçün öz alətlərindən istifadə etməyə sövq edir.
Bu vasitələrə sızmalar, hərbi əməliyyatlarla bağlı təhdidlər və danışıqların uğursuzluqla nəticələnə biləcəyi və gərginliyin arta biləcəyi təəssüratı yaradan bəyanatlar daxildir.
“New York Times” Amerika və İsrail mənbələrinə istinadən yazıb ki, İsrail kəşfiyyatı və siyasi rəhbərliyindən yüksək vəzifəli şəxslər, o cümlədən Mossad direktoru Davud Barnea, strateji planlaşdırma naziri Ron Dermer və Milli Təhlükəsizlik Şurasının sədri Tsahi Haneqbi bu yaxınlarda Roma və Vaşinqtonda Amerika rəsmiləri ilə intensiv görüşlər keçiriblər.
Sızdırılan məlumatlara görə, bu danışıqlar İranla danışıqlar prosesindəki inkişaflar barədə İsraili məlumatlandırmaq istəyən Trampın istəyi ilə baş tutub. Bu vəziyyət ən azı “çərçivə razılaşması”nın tezliklə əldə oluna biləcəyinə işarə edir.
İsrail mediasına görə, İsrail iki tərəf arasında fikir ayrılıqlarını azaltmaq üçün amerikalılarla təmasları vurğulasa da, İsrail nümayəndə heyəti amerikalılara Tel-Əvivin İrana istənilən hüquqi və ya diplomatik örtük altında uranın zənginləşdirilməsi fəaliyyətini bərpa etməyə imkan verəcək hər hansı müvəqqəti razılaşmanı rədd etmək əzmini vurğuladı.
Bu, İsrailin istənilən həll yolunu İranın nüvə obyektlərinin tamamilə ləğvi daxil olmaqla ciddi şərtlərlə əlaqələndirmək əzmini əks etdirir.
“Maariv” qəzeti yüksək səviyyəli İsrail mənbələrinə istinadən yazıb ki, Barnea, Dermer və Haneqbinin Vaşinqtona səfərinin əsl məqsədi təkcə diplomatik məsləhətləşmələr deyil, həm də ABŞ-ın İranla qismən anlaşma əldə edildiyinə dair dramatik açıqlamasının qarşısını almaq üçün “ümidsiz” cəhddir.
Bu kontekstdə İsraildə yekun olmayan müvəqqəti anlaşmadan danışılır və bu, belə bir razılaşmanı “münaqişənin həlli deyil, onun təxirə salınması” kimi görən İsraili narahat edir.
İsrail hesab edir ki, belə bir razılaşma İrana müvəqqəti diplomatik pərdə altında regional və nüvə mövqelərini gücləndirmək imkanı verə bilər.
Ancaq sızdırılan hər şey sadəcə qorxu və ya mənasız bir sızma deyil; Daha doğrusu, İsrail və ABŞ arasındakı münaqişənin bir-birləri tərəfindən öz mənfəətləri üçün istifadə edilməsi ehtimalı var.
Vaşinqton İsrailin mümkün hücumu ilə bağlı söhbəti Tehranla danışıqlar zamanı əlində tutduğu strateji təzyiq kartı kimi qiymətləndirir, xüsusən də zənginləşmə kimi fundamental məsələlərdə Tehranın sərt mövqeyini nəzərə alaraq.
Digər tərəfdən, razılaşma əldə olunmazsa, vəziyyətin nəzarətdən çıxa biləcəyi ilə bağlı Tel-Əvivin xəbər və sızıntılar yayması İrana “əksinə təzyiq” etmək cəhdi kimi qiymətləndirilir.
Başqa sözlə, İslam Respublikasına mesaj göndərilir ki, o, “qənaətbəxş” razılaşma ilə Amerikanın nəzarət edə bilmədiyi gərginliyin nəticələrini yaşamaq arasında seçim etməlidir.
Qeyri-müəyyənliyi saxlamaq və zaman-zaman media vasitəsilə gərginliyi artırmaq İsrailin öz maraqlarına uyğundur.
O bilir ki, hər hansı hərbi təcavüz işarəsi onun strateji mövqeyinə mənfi təsir göstərmir, əksinə onu gücləndirir.
Çünki onun gözlənti və ayıqlıq vəziyyəti yaratmaq qabiliyyəti, təhdidlərini əslində həyata keçirməsə belə, onu əsl çəkindirici qüvvə kimi göstərir.
Üstəlik, İsrailin nöqteyi-nəzərindən bu gərgin mühit İranı danışıqlar prosesi zamanı daha böyük güzəştlərə sövq edə bilər və beləliklə, İsrailə məhdud mənfi təsirləri olan bir razılaşma əldə edə bilər.
Lakin yuxarıda deyilənlər o demək deyil ki, İsrail və ABŞ təhdid ritorikasından istifadə etməyə tamamilə razılaşıblar. Çünki kontekst daha mürəkkəbdir və hesablamalar tam uyğun gəlmir.
İsrailin İrana hərbi hücumu ehtimalı ilə bağlı sızdırılan məlumatlar həm də Təl-Əviv və Vaşinqton arasında qarşılıqlı təzyiq vasitəsi ola bilər ki, bu da hədə-qorxu, manipulyasiya və qeyri-müəyyənlik amillərinin çoxluğunu göstərir.
İstənilən halda, İranın özünə qarşı təhdidləri ciddi qəbul etməsi, yoxsa danışıqlar zamanı və ya ondan kənarda istifadə etməyə adət etdiyi adi diplomatik alətlər kimi baxması sual olaraq qalır.
Hələlik, ən azı, bu təhdidlərin diplomatik və danışıqlar taktikası çərçivəsində qaldığı görünür. Amma bu o demək deyil ki, Tehran onlara tamamilə məhəl qoymur.
Əksinə, oxşar təhdidlər nəzərəçarpacaq dərəcədə şiddətlənən ritorika və bəzən yerlərdə praktiki addımlarla qarşılanır ki, bu da əslində Vaşinqtona, sonra isə Təl-Əvivə açıq mesajdır.
Bununla belə, İsrailin təhdidləri danışıqların dalana dirəndiyini göstərən sübut kimi qiymətləndirilə bilməz. Əksinə, bu təhdidlər danışıqların real yol ayrıcına gəldiyinin və nəticələrinin formalaşmağa başladığının göstəricisi ola bilər.
Bu, toqquşan maraqlara daha çox uyğun gələn razılaşma əldə etmək üçün qarşı tərəfi güzəştə getməyə məcbur etmək üçün bütün mövcud vasitələrdən istifadə etməyi tələb edir.
Beləliklə, əks fərziyyəni istisna etmədən, hədələyici ritorika danışıqlar prosesinin uğursuzluğundan daha çox uğurunun sübutu ola bilər.
Tərcümə: YDH
