İsrailin müharibə etmək qərarının arxasında duran fəlsəfə
“İsrailin qiymətləndirməsinə görə, daha təhlükəlisi, Qərbin İranı danışıqlar və ya sanksiyalar vasitəsilə cilovlaya bilməməsidir”.
Əl-Əxbar yazıçısı Əli Heydərİsrailin İrana qarşı müharibə qərarının arxasında duran strateji səbəbləri araşdırır.Bu qərar İranın nüvə proqramında irəliləyişi, diplomatik səylərin uğursuzluğu, ABŞ-ın dəstəyi ilə yaradılan “imkan pəncərəsi” kimi amillərə əsaslanır. Lakin İranın gözlənilmədən sürətlə toparlanması və İsrailin qırmızı xətti olan Təl-Əvivi hədəf alması münaqişənin gedişatını dəyişdi.
İranın nüvə və strateji cəhətdən idarə olunmaması regional və beynəlxalq mühitdə sürətli inkişaflara səbəb oldu. Bu hadisələr ABŞ və İsrailin İrana qarşı müharibəyə başlamaq qərarını olgunlaşdırdı.
Bu kontekstdə bir çox strateji faktorlar bir araya gəldi ki, bunlardan bəziləri İranın strateji yönümlü olması, ixtisaslı imkanlarının artması, nüvə və texnoloji inkişafı nəticəsində İsrailin milli təhlükəsizliyi və varlığına yaratdığı təhlükənin mahiyyəti ilə bağlıdır.
Digərləri isə hazırkı vaxtda müharibə aparmaq üçün uyğun zəmin yaradan imkanlara aiddir.
Buna görə də İsrailin qərarı ABŞ və müttəfiqlərinin İranın nüvə proqramını cilovlamaq səylərindəki uğursuzluqların yığılması nəticəsində baş verib.
Çünki İran bütün təzyiqlərə və həvəsləndirici təkliflərə rəğmən, nüvə proqramını inkişaf etdirməyə davam edib və “ərəfəsində dövlət” kimi müəyyən edilən mərhələyə çatıb.
Bu mərhələ qısa müddətdə nüvə silahı istehsal edəcək texniki və elmi potensiala sahib olmaq deməkdir. Bu, həm də Tehranın raket, hərbi və texnoloji imkanlarında keyfiyyətcə irəliləyişlə müşayiət olunur.
Lakin İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunun ekzistensial təhlükə olaraq gördüyü bu irəliləyiş, regional müqavimət qruplarını dəstəkləmək və İsrailin Fələstini işğalını rədd etmək strategiyası ilə birləşdirilməsəydi.
Buna görə də İsrail İranı təkcə potensial nüvə rəqibi kimi deyil, həm də İsrail və Amerikanın ekspansionist və hegemon məqsədləri qarşısında maneə rolunu oynayan strateji güc kimi görür.
Daha da təhlükəlisi, İsrailin qiymətləndirməsinə görə, Qərbin İranı danışıqlar və ya sanksiyalar vasitəsilə cilovlaya bilməməsidir.
Bu, İnqilab Rəhbəri İmam Əli Xameneinin İran ərazisi daxilində uranın zənginləşdirilməsi məsələsində hər hansı güzəştə getməkdən imtina edən qətiyyətli mövqeyindən sonra daha da aydın oldu. Beləliklə, İsrailə aydın oldu ki, zaman artıq onun tərəfində deyil.
Bu səbəblərə əlavə olaraq, regional dəyişənlər də Təl-Əvivdə qərar qəbul edənlərə “imkanlar pəncərəsi” təqdim etdi.
Hizbullaha qarşı son müharibədən və Suriyanın münaqişə ölkələri dairəsindən çıxmasından sonra İsrail müqavimətə maddi-texniki dəstək xətlərinin zəiflədiyini gördü və Suriyadakı transformasiyalar da müqavimətin coğrafi təcrid strategiyasına uyğun olaraq istifadə edildi.
Bundan əlavə, İrana qarşı qarşıdurma mövqeyini gizlətməyən və hətta İranın suveren qərarının mahiyyətini hədəfə alan yeni tabeçilik tənliyi tətbiq etməyə çalışan Donald Trampın başçılıq etdiyi Amerika administrasiyasının mövcudluğu da təsirli olub.
Müharibəyə getmək qərarı, əvvəlcə Amerikanın razılığı ilə həyata keçirilən İsrailin seçimi, ya da Tel-Əviv vasitəsilə həyata keçirilən daha geniş Amerika strategiyasının bir hissəsi (ki bu) olsa da, müharibə Trump administrasiyasının yaşıl işığı və iştirakı olmadan baş verməzdi.
Həqiqətən də, ABŞ-ın siyasi, texniki, kəşfiyyat və bəlkə də əməliyyat dəstəyi İsrailə bu böyüklükdə hərbi macəraya girməyə imkan verən çətir rolunu oynadı.
Digər tərəfdən, ABŞ-ın diplomatik kozırlarını tükətdiyi bəlli olduqdan sonra, müharibə İranı prinsipcə təəccübləndirməsə də, İranın təhlükəsizlik və hərbi kəşfiyyatı ilk zərbəni dəf etmək üçün kifayət qədər ehtiyat tədbirləri görə bilmədiyi üçün Tehran əməliyyat baxımından hazır vəziyyətdə qaldı.
Bu, Təl-Əvivə həm hücumun vaxtı, həm də xarakteri baxımından taktiki səviyyədə sürpriz elementinə nail olmağa imkan verdi.
Lakin İran rəhbərliyi aparıcı səhra komandirlərinin verdiyi böyük itkilərin öhdəsindən gəlməklə çevrilişin nəticələrini tez bir zamanda cilovlaya bildi.
Bu sürətli bərpa Tel-Əviv və Vaşinqtonda qərar qəbul edənlər üçün sürpriz oldu və İranın İsrailin qırmızı xətlərini keçən bir sıra hərbi cavab addımlarına qapı açdı.
İranın hücumları düşmən İsraili şimaldan cənuba və birbaşa Təl-Əvivə istiqamətləndirdi, bu da qurum daxilində siyasi, hərbi və iqtisadi ağırlıq mərkəzi olduğu üçün hədəfə alındı.
Bu hədəfin spesifikliyi şəhərin İsrailin düşməninin yeni təhlükəsizlik baxışında tutduğu mövqedən irəli gəlir. İsrail Milli Təhlükəsizlik Şurasının keçmiş rəhbəri və Netanyahunun Əl-Əqsa daşqından sonra qəbul etdiyi yeni təhlükəsizlik konsepsiyasının nəzəriyyəçilərindən biri olan general-mayor Yaakov Amidrorun fikrincə, Təl-Əviv “qırmızı xətt”dir.
Çünki bu, sadəcə bir şəhər deyil, hərbi və mülki gücün bütün elementlərinin kəsişdiyi strateji ağırlıq mərkəzidir.
Təl-Əviv dövlətin sağ qalmasını və davamlılığını təmsil edən hər şeyin atıldığı dar və həssas bir coğrafi ərazidə yerləşir.
Buna görə də, “düşməni uzaqda saxlamaq və onu qorumaq İsrailin mövcudluğunu davam etdirməsi və istənilən mümkün ssenaridə müharibə zamanı fəaliyyət göstərə bilməsi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir”.
Amidrorun sözlərinə görə, İsrail öz daxili cəbhəsində müharibəni uzatdığına görə ağır bədəl ödəsə də, bu müddətin uzadılması mənasız deyil. Əksinə, ardıcıl, planlı zərbələrlə düşmənin gücünü zəiflətməyə və infrastrukturunu sıradan çıxarmağa kömək edən təsirli vasitədir.
Buna görə də bu yanaşma İsrailin qərar qəbul edənlər tərəfindən üstünlük verilən variant olub və Qəzza zolağında ehtiyatla həyata keçirilib.
Lakin İsrailin İranın strateji imkanlarını neytrallaşdıra bilməməsi və Tehranın gərginliyi tədricən artırmağa davam etməsi ilə Təl-Əviv kritik yol ayrıcında qalır.
O, ya Vaşinqtonun himayəsi altında idarə olunan kompromis yolu ilə müharibəyə son qoymağa çalışacaq – bu, çətin ki, İranı əsas sənədlərdən geri çəkilməyə vadar edəcək – ya da ABŞ-ın birbaşa hərbi müdaxiləsi ümidi ilə müharibəni dərinləşdirməyə çalışacaq.
Hər iki halda, regionun nəticələri münaqişənin bilavasitə coğrafiyası ilə məhdudlaşmır, eyni zamanda enerji və böyük müttəfiqlik hesablamaları ilə əlaqəli beynəlxalq arenalara da yayıla bilən yeni regional mənzərə ilə üzləşdiyi görünür.
O vaxta qədər yataqlar bu mürəkkəb münaqişənin nəticəsinin formalaşmasına töhfə verəcək əlavə siyasi və hərbi gərginlik dövrlərini yaşamağa davam edəcək.
Tərcümə: YDH
