Kəşmirdə nə baş verir?
Ötən çərşənbə axşamı Hindistanın nəzarətində olan Kəşmirdə 26 turistin ölümü ilə nəticələnən hücum Yeni Dehli ilə İslamabad arasında gərginliyi yenidən alovlandırıb. Hindistan Hind çayı müqaviləsini dayandırıb, sərhəd keçidini bağlayıb və diplomatik işçilərin sayını azaldıb, hücumda Pakistanda yerləşən qrupu günahlandırıb.
Çərşənbə axşamı Hindistanın nəzarətində olan Kəşmirdə bu cür ən ölümcül hücum kimi təsvir edilən 26 turistin öldürülməsindən sonra Hindistan-Pakistan münasibətlərində gərginlik yenidən artıb .
Hindistanın daxili işlər naziri Amit Şah hücumdan dərhal sonra yüksək səviyyəli təhlükəsizlik toplantısı keçirərək, 1989-cu ildən bəri iki nüvə dövləti arasında mübahisə nöqtəsi olan, əsasən müsəlmanların yaşadığı bölgəyə hücumda Pakistandan fəaliyyət göstərən “trans-sərhəd terror təşkilatını” günahlandırıb. İslamabad bu iddianı təkzib edib.
Hücumdan bir gün sonra Hindistan polisinin hücum edənlərdən ikisinin Pakistan vətəndaşı olduğunu deməsindən sonra Yeni Dehli bir sıra diplomatik addımlarla cavab verdi.
Bu addımlara öz vətəndaşlarını Pakistan ərazisini mümkün qədər tez tərk etməyə çağırmaq, suyun bölüşdürülməsinə dair Hind çayı müqaviləsini dayandırmaq, iki ölkə arasındakı əsas quru sərhəd keçidini bağlamaq və onun İslamabaddakı diplomatik missiyasındakı işçilərin sayını təxminən yarıya qədər azaltmaq daxildir.
Hindistan həmçinin müdafiə, hava və dəniz attaşelərini geri çağırıb və Pakistanın Yeni Dehlidəki səfirliyindəki hərbi attaşelər də daxil olmaqla pakistanlılara vətənə qayıtmağı tapşırıb.
Bir neçə saat ərzində dövlət katibinin xarici işlər üzrə müavini Vikram Misri keçirdiyi mətbuat konfransında 1960-cı ildə imzalanmış Hind çayı müqaviləsinin dərhal dayandırılacağını və Attari-Vagah sərhəd keçidinin bağlanacağını bildirdi.
Misri şərt qoyub ki, sazişin bərpası üçün Pakistan “transsərhəd terrorizmə dəstəyini etibarlı və geri dönməz şəkildə dayandırmalıdır”.
Misri əlavə edib ki, vizanın verilməsi dayandırılsa da, etibarlı səyahət sənədləri olan pakistanlılar mayın 1-dən əvvəl Hindistanı tərk edə biləcəklər.
Hücum zamanı Səudiyyə Ərəbistanında olan Hindistanın baş naziri Narendra Modi “terrorçular və onların tərəfdarları” adlandırdığı şəxsləri heç vaxt təsəvvür edə bilməyəcəkləri şəkildə cəzalandıracağına söz verib.
Modi çərşənbə günü Hindistana qayıtdıqdan sonra yüksək rütbəli təhlükəsizlik rəsmiləri ilə görüşdü və hökumətin hücuma reaksiyası barədə məlumat vermək üçün bütün partiyaların iclasını çağırdı.
Kəşmirin baş naziri Ömər Abdullah hücumu pisləsə də, Hindistan müxalifətinin lideri Rahul Qandi hökumətini “bölgədə vəziyyətin normal olduğu barədə boş iddialar səsləndirmək əvəzinə məsuliyyəti öz üzərinə götürməyə” çağırıb.
Hindistan Misir, Qətər və Səudiyyə Ərəbistanı kimi ərəb ölkələrindən, eləcə də Qərb ölkələrindən, xüsusən də ABŞ-dan geniş beynəlxalq və regional dəstək alsa da, İslamabadın cavabı qonşusundan heç də az sərt olmayıb.
Xüsusilə Yeni Dehlinin Hind çayı müqaviləsini dayandırması tənqidlərə səbəb olub.
Hind çayı müqaviləsinin müddəaları hansılardır?
Bu müqaviləyə əsasən, iki ölkə Himalay dağlarından çıxan çayların sularını paylaşır; Şərqdəki üç çay (Sutlej, Beas və Ravi) Hindistana, qərbdəki üç çay (Hind, Jelum və Çenab) Pakistana aiddir.
Çayın çıxışının Hindistan tərəfində olduğunu və Yeni Dehlinin sövdələşmənin qonşusunun xeyrinə və onun hesabına olduğuna inandığını nəzərə alsaq, İslamabadın ənənəvi mövqeyi həmişə Yeni Dehlinin müqaviləyə uzunmüddətli öhdəliyinə şübhə ilə yanaşıb.
Pakistanın baş nazirinin ofisi xəbərdarlıq edib ki, Hindistanın Hind çayının axını dayandırmaq və ya başqa istiqamətə yönəltmək cəhdi “müharibə aktı” hesab olunacaq.
Bu xəbərdarlıq Şahbaz Şərif hökumətinin Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin iclasından sonra yaydığı bəyanatda yer alıb.
Şərifin sədrliyi ilə keçirilən və nazirlər, ordu komandirləri və kəşfiyyat rəislərinin qatıldığı iclasdan sonra verilən açıqlamada “Hindistanın təhdidləri” olaraq xarakterizə edilənlər pislənərək Pakistanın su hüquqlarını qorumaqda qərarlı olduğu vurğulanıb.
Bəyanatda həmçinin, Hindistanın İslamabaddakı diplomatik personalının sayının aprelin 30-dan etibarən maksimum 30 nəfərlə məhdudlaşdırılacağı açıqlanıb.
Açıqlamada bildirilir ki, Pakistan hökuməti öz hava məkanını Hindistana məxsus və ya Hindistan tərəfindən həyata keçirilən bütün uçuşlar üçün bağlamaq qərarına gəlib.
Hindistanla bütün ticarətin, o cümlədən üçüncü ölkələrlə ticarətin dayandırılacağı da bildirilib.
Pakistan Xarici İşlər Nazirliyi həmçinin Hindistanın müdafiə attaşelərinin Pakistanda persona non qrata elan edildiyini və 48 saat ərzində ölkəni tərk etməli olduqlarını açıqlayıb.
“Biz sülhə sadiqik, lakin suverenliyimizə və hüquqlarımıza hər hansı hücuma icazə verməyəcəyik” deyən nazirlik, “Silahlı qüvvələrimiz istənilən ehtiyatsız avantüradan müdafiəyə hazır qalacaq” dedi.
Yerli KİV-lər Pakistanın baş nazirinin müavini və xarici işlər naziri İshaq Dara istinadən bildiriblər ki, Hindistanın gördüyü tədbirlər “uyğun deyil və ciddilikdən uzaqdır”.
Dar əlavə edib ki, Yeni Dehli Pakistanı Kəşmirdəki son hücumla əlaqələndirən heç bir sübut təqdim etməyib.
Vəziyyətin ciddiliyini vurğulayan bir inkişafda , Agence France-Presse (AFP) Pakistan və Hindistan qüvvələrinin son saatlarda Kəşmirdə iki ölkə arasında faktiki sərhəd olan Nəzarət Xətti boyunca atəş açdığını bildirdi.
Kəşmirin Chelum Vadisi rayonundan olan hökumət rəsmisi Seyid Aşfaq Gilani, “Lipa vadisində iki mövqe arasında toqquşma olub” dedi.
Gilani qeyd edib ki, “mülkilər hədəfə alınmır, həyat davam edir və məktəblər açıqdır”.
Hücum və onun nəticələri – Kəşmirdən turistlərin kütləvi şəkildə getməsi və yaraqlılara rəğbət bəsləməkdə şübhəli bilinən onlarla sakinin həbsini əhatə edən geniş təhlükəsizlik əməliyyatı – böyük bir hindu ziyarəti dövrü ərəfəsində baş verdi və bu, separatçı bölgədə zorakılığın yenidən alovlana biləcəyi ilə bağlı narahatlıqları artırdı.
‘Hindistanın normallaşma iddialarına meydan oxuyur’
Müşahidəçilər bu hadisəni Hindistanın son illərdə Kəşmirdə hər şeyin normala döndüyü təəssüratı yaratmaq səylərinə meydan oxuyurlar.
Bu səylər, xüsusən də bölgə 2019-cu ildə məhdud muxtariyyətini ləğv etdikdən, bölgədə 500.000-ə yaxın əsgər və hərbiləşdirilmiş qüvvələrin daimi yerləşdirilməsi və Kəşmirin demoqrafik strukturunu dini və etnik zəmində dəyişdirmək iddialarından sonra zorakılığın azalması ilə paralel aparılıb.
Bu fikri Pakistanda qadağan olunmuş “Ləşkər-e-Taybə” qruplaşmasının davamı sayılan, özünü Kəşmir Müqavimət Cəbhəsi adlandıran silahlı qrupun hücuma görə məsuliyyəti üzərinə götürməsi də güclənib.
Qrup sosial mediada bildirib ki, o, müstəqillik və ya Pakistanla birləşməyə can atan Yeni Dehlinin bölgəyə 85 mindən çox yeni köçkünü yerləşdirmək planını rədd edib.
Pakistan da bölgənin daha kiçik bir hissəsinə nəzarət edir və Hindistan kimi bütünlüklə əraziyə iddia edir.
