Livan xalqı həqiqətən Hizbullah haqqında nə düşünür?

Amerikanın “kölgə xarici işlər nazirliyi” adlandırılan Xarici Əlaqələr Şurasının nəşri olan “Foreign Affairs”də dərc olunan məqalədə Livanda köklü problemlər, Hizbullahın təsir dairəsi və İsraillə münaqişə potensialı ilə bağlı narahatlıqlar vurğulanır.

Amerikanın Xarici İşlər forumunda dərc olunanməqaləninmüəllifləri Maryclare Roche və Michael Robbins yazıblar ki, Livanda daxili parçalanmalara baxmayaraq, Hizbullahın regional mövqeyinə, xüsusən də onun apardığı soyqırım müharibəsinə cavab olaraq müəyyən səviyyədə dəstək var. İsrail. 

İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahu bu yaxınlarda bəyan etmişdi ki, ölkəsinin Qəzzada hərbi əməliyyatları başa çatdıqda, İsrail diqqətini şimal düşməni olan Livan şiə qruplaşması Hizbullaha yönəldəcək.

İki tərəf arasında İsrailin 1982-ci ildə Livana təcavüzü, 1985-ci ildən 2000-ci ilə qədər ölkənin cənub hissəsini işğal etməsindən və 2006-cı ildə iki tərəf arasında genişmiqyaslı müharibəyə qədər uzanan uzun bir münaqişə tarixi var. 

Son illərdə İsrail və Hizbullah kiçik miqyaslı transsərhəd hücumları həyata keçirir; lakin HƏMAS-ın 7 oktyabr 2023-cü ildə İsrailə dəhşətli hücumundan və İsrailin Qəzzada sonrakı hərbi əməliyyatından sonra bu hücumların tezliyi və miqyası artdı. Son həftələrdə iki tərəf arasında yeni böyük müharibənin başlaya biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlar artıb.

Belə bir müharibə başlasa, uçurumun kənarında olan ölkədə baş verəcək. 2019-cu ildə Livan iqtisadiyyatının demək olar ki, tamamilə dağılmasından bəri adi livanlılar böyük çətinliklərlə üzləşiblər.

Onların ümidsizliyinin dərinliyi 2024-cü ilin fevral-aprel ayları arasında təşkilatımız “Ərəb Barometri” tərəfindən ölkənin bütün bölgələrini, o cümlədən şəhər və kənd yerlərini və bütün əsas məzhəb icmalarını əhatə edən milli miqyasda təmsil olunan sorğunun nəticələrindən aydın görünür.

Tarixən Livan ərəb regionunun ən zəngin və inkişaf etmiş qeyri-neft hasil edən ölkələrindən biri olub. Lakin ölkədəki şərait, xüsusən də son illərdə xeyli pisləşdi və bu, hər növ adi livanlılar arasında sıx məyusluq və qəzəbi artırdı.

Vətəndaşların təxminən 80 faizi deyir ki, hazırda ərzaq tapmaq və almaq problemdir. 68 faiz bildirib ki, daha çox ərzaq ala bilməmişdən əvvəl son bir ayda bəzən və ya tez-tez qidaları tükənir.

2023-cü ilin sentyabr ayından sorğu apardığımız yeddi ərəb ölkəsi arasında livanlı respondentlər regionda su, elektrik, internet və səhiyyə xidmətlərindən ən aşağı məmnunluq səviyyəsinin olduğunu bildiriblər.

Livanlı respondentlər də həftəlik elektrik kəsintiləri yaşadıqlarını söyləyənlərdir: 92 faiz, oktyabrın 7-dən əvvəl keçirilən sorğuda növbəti ən pis nəticə göstərən Fələstin ərazisindən 43 bal yuxarıdır.

Eyni şey, Livanlı respondentlərin 65 faizinin bildirdiyi həftəlik su kəsintilərinə də aiddir ki, bu da növbəti ən pis nəticə göstərən ölkədən (həmçinin Fələstin ərazilərindən) 17 bal yuxarıdır.

Gələcəyə də ümid azdır. Vətəndaşların yalnız 13 faizi yaxın iki-üç il ərzində vəziyyətin yaxşılaşacağını düşünür. Sorğu apardığımız ərəb cəmiyyətləri arasında ən çox livanlı respondentlər valideynlərindən daha pis vəziyyətə düşdüklərini (50 faizdən çox) söyləyirlər və yalnız 28 faiz uşaqlarının onlardan daha yaxşı həyat keyfiyyətinə malik olacağını düşünür.

Livan hətta oktyabrın 7-dən əvvəl də çox münaqişəli ölkə idi. Livan 1975-ci ildən 1990-cı ilə qədər böyük dərəcədə dəhşətli vətəndaş müharibəsi keçirdi və bu, əsas dini və məzhəb icmalarına müəyyən siyasi hüquqlar verən zəif sülh sazişi ilə başa çatdı. Məsələn, Livanın prezidenti xristian, baş naziri sünni, parlamentin sədri isə şiə olaraq təyin olunub.

Lakin son üç onillikdə Hizbullahın yüksəlişi bu güc balansını kökündən dəyişdi. Dünyanın ən ağır silahlı qeyri-dövlət aktyoru olan Hizbullah əksər Qərb ölkələri tərəfindən terror təşkilatı elan edilib.

Bununla belə, o, Livan daxilində qanuni siyasi partiya və təhlükəsizlik qüvvəsi kimi fəaliyyət göstərir: partiya ölkənin böyük hissələrini, xüsusən də cənub və şərqdə effektiv şəkildə idarə edir.

Hizbullah həmçinin nəzarət etdiyi ərazilərin sakinlərinə adətən milli hökumət tərəfindən təmin ediləcək əsas xidmətlər göstərir. Partiya əslində dövlət daxilində dövlət kimi fəaliyyət göstərir.

Nə milli hökumətin, nə də Livan Silahlı Qüvvələrinin Hizbullaha qarşı durmaq imkanı yoxdur; Bu o deməkdir ki, partiya təkbaşına Livanı İsraillə müharibəyə sürükləyə bilər.

Ərəb Barometri sorğusu açıq şəkildə göstərir ki, Hizbullah Livan siyasətində hərəkətverici qüvvə olsa və ölkənin cənubunda və şərqində cəmləşmiş şiə əhali arasında yüksək səviyyədə dəstəyə malik olsa da, ölkə daxilində geniş dəstəyə malik deyil.

Yenə də bir çox livanlı Hizbullahın bəzi əsas mövqelərini dəstəkləyir. Livanlılar böyük əksəriyyəti Fələstinin hüquqlarını dəstəkləyir və İsraili Qəzzadakı hərəkətlərinə görə qınayır.

Nəticələr açıq şəkildə göstərir ki, Hizbullahın regional məsələlərdəki roluna dəstək, demək olar ki, Qəzzadakı müharibədən sonra partiyanın İsrailə göstərdiyi müqavimət sayəsində şiə olmayan Livanlılar arasında artıb.

İsrail Hizbullaha hücum etmək üçün Livanı işğal edərsə, partiyaya dəstək daha da artacaq.

Bu etimad məsələsidir

Ərəb Barometri araşdırması göstərir ki, Hizbullahın Livanda əhəmiyyətli təsirinə baxmayaraq, nisbətən az sayda livanlı onu dəstəkləyir. Yalnız 30 faiz Hizbullaha “çox” və ya “böyük dərəcədə” güvəndiyini, 55 faizi isə “heç güvənmədiyini” deyir.

Etibar səviyyələri dini və məzhəb icmaları arasında geniş şəkildə dəyişir. Şiə əhalisinin 85 faizi Hizbullaha “çox dərəcədə” və ya “çox” etibar etdiklərini deyir.

Əksinə, sünni və druzların yalnız doqquz faizi və xristianların altı faizi eyni şeyi deyir.

Ərəb Barometrinin 2022-ci ildə Livanda apardığı son sorğudan sonra şiələr arasında Hizbullaha inam 7 pillə artsa da, xristianlar, sünnilər və druzlar arasında dəyişməz qalıb.

Həmçinin Livanlılar arasında Hizbullahın regional siyasətdəki roluna geniş dəstək yoxdur.

Yalnız üçdə biri Hizbullahın regional siyasətə qarışmasının ərəb dünyası üçün faydalı olması ilə “razı” və ya “tamamilə razılaşdıqlarını” deyir, 42 faiz çoxluğu isə qəti şəkildə razı olmadığını bildirir.

Təəccüblü deyil ki, Livan şiələri Hizbullahın regional məsələlərdə roluna daha çox müsbət baxır (78 faiz), sünnilərin yalnız 13 faizi, xristianların 12 faizi və druzların 16 faizi buna müsbət yanaşır.

Lakin 2022-ci ildən bəri Hizbullahın regional siyasətdəki rolunun müsbət olduğu ilə bağlı fikirlər 9 pillə artıb və diqqətçəkən odur ki, bu dəstək artımı son iki ildə bu mövzuda fikirləri dəyişməmiş şiələrdən gəlmir.

Əvəzində artan dəstək digər məzhəblərin üzvlərindən gəlir, druzlar arasında on ballıq, sünnilər arasında səkkiz ballıq, xristianlar arasında isə yeddi ballıq artımla.

Bu artım, yəqin ki, Hizbullahın İsrailə dərin dəstəyindən çox, ona qarşı tutduğu rəğbəti göstərir.

Bütün məzhəblərdən olan Livan vətəndaşları İsrailin Qəzzada hərbi əməliyyatından dəhşətə gəlir.

“Münaqişə”dən “soyqırım”a qədər dəyişən yeddi termindən ibarət siyahıda İsrailin Qəzzadakı əməliyyatlarını təsvir etmək üçün ən çox istifadə edilən terminlər “soyqırım” (respondentlərin 36 faizi bu termini seçib) və “qırğın” (25 faiz) olub.

Bu arada livanlıların 78 faizi İsrailin Qəzzanı bombalamasını “terror aktı” adlandırdığı halda, Hizbullahın Şimali İsrailə hücumlarını “terror” olaraq görənlərin yalnız 11 faizi.

Hizbullahın əsas himayədarı İrandır, ona görə də təəccüblü deyil ki, Livanın İrana baxışı onların Hizbullahın regional siyasətdəki roluna münasibətini əks etdirir.

Livanlıların 36 faizi İrana “çox müsbət” və ya “bir qədər müsbət” baxsa da, məzhəb ayrılığı bir daha gözə çarpır:

Şiələrin 80 faizi İrana müsbət baxdığı halda, druzların yalnız 26 faizi, sünnilərin 15 faizi və xristianların 15 faizi İrana müsbət baxır.

Ümumi dəstəyin bu qədər aşağı olmasına baxmayaraq, 2022-ci ildən bəri İranla bağlı bu müsbət fikirlər səkkiz faiz artıb və bu artım əsasən qeyri-şiələr arasında baxışların dəyişməsi hesabına baş verib.

İranın imici ən çox druzlar (doqquz bal), xristianlar (beş bal) və sünnilər (dörd bal) arasında yaxşılaşıb.

Xüsusilə Livandakı qeyri-şiə məzhəbləri arasında İrana doğru keçid ABŞ-a dəstəyin dağılması ilə birlikdə baş verdi.

Livanlıların yalnız 27 faizi 2024-cü ildə ABŞ-a müsbət baxdığı halda, bu nisbət 2022-ci ildə 42 faizə düşüb. [Amerikaya müsbət baxışların azaldığına dair məlumat verildiyi cümlələrdə 2022-ci ildə 42%; 2024-cü ildə 27% olması lazım olsa da, mətndə belə yazılıb./YDH]

Amerikaya ən müsbət münasibət bəsləyənlər xristianlar (49 faiz), ikinci yerdə druzlar (32 faiz) və sünnilərdir (25 faiz).

Şiələr arasında bu nisbət son dərəcə aşağıdır: beş faiz.

Dəyişiklik ABŞ-a müsbət baxışların 31 faiz bəndi azaldığı druzlar arasında ən dramatik olub.

Əlverişli rəy xristianlar arasında 13, sünnilər arasında 11, şiələr arasında isə səkkiz bal aşağı düşüb.

Şübhə yoxdur ki, Hizbullahın mövqeyi livanlıların Qəzzadakı vəziyyətə baxışı ilə formalaşır.

Qrupun qazandığı uğurlara baxmayaraq, onun siyasəti və hərəkətləri məzhəblərarası dəstəklə nəticələnməyib. Milli səviyyədə vətəndaşların yalnız 12 faizi özünü siyasi partiya olaraq Hizbullaha yaxın hiss edir.

Şiələr ölkədəki bütün partiyalar arasında yeganə Livan təriqətidir ki, üzvlərinin bir faizindən çoxu özlərini Hizbullaha ən yaxın hiss edir. Hətta şiələr arasında özünü Hizbullaha ən yaxın hiss etdiyini deyənlərin nisbəti cəmi 39 faizdir.

düşmənimin düşməni

Qəzzadakı müharibənin əhəmiyyətini nəzərə alsaq, sorğudan bir nəticə bir qədər təəccüblüdür. Ərəb Barometrinin 2023-cü ilin sentyabrından bəri sorğuladığı yeddi ölkədəki ərəb əhalisi arasında təkcə livanlılar deyirlər ki, Bayden administrasiyası Fələstin məsələsindən daha çox Yaxın Şərqdəki iqtisadi inkişafı prioritet hesab etməlidir.

Livanlıların əksəriyyətinin fələstinlilərə böyük rəğbət bəslədiyini və Vaşinqtona qarşı dərin skeptisizm hiss etdiyini nəzərə alsaq, bu tapıntı Livanda vəziyyətin nə qədər ağır olduğunu vurğulayır.

Həqiqətən, Livan iştirakçıları xarici aktyorlardan kömək almaq fikrini ümumiyyətlə qəbul etdilər; Livan hökumətinin 2022-ci ildə ölkəni xilas etmək üçün Beynəlxalq Valyuta Fondu ilə bağladığı razılaşmanın bəzi şərtləri bəyənilməsə də, dəstəkləyənlərin nisbəti 62 faizdir.

Livanlılar xarici aktyorlara üz tuturlar, çünki davam edən siyasi və maliyyə böhranı vətəndaşların öz hökumətlərinə və dini liderlərinə inamını məhv edib.

Ərəb Barometrinin sorğuladığı ölkələr arasında Livan vətəndaşlarının siyasi liderlərə və qurumlara inam səviyyəsi ən aşağıdır.

Sorğuda iştirak edən hər on livanlıdan doqquzu hökumətə, parlamentə, prezidentə və ya baş nazirə çox az güvəndiklərini və ya heç inanmadıqlarını bildirib.

Livan vətəndaşlarının 94 faizi hökumətin fəaliyyətindən narazı olduqlarını bildirib. Üstəlik, hər dörd nəfərdən üçü dini liderlərə güvənmədiyini deyir, 65 faiz isə dini liderlərin qeyri-dindar insanlar kimi korrupsiyaya meylli olduğunu deyir.

Əhəmiyyətli etibara malik hesab edilən yeganə dövlət qurumu respondentlərin 85 faizinin etimadını qazanan Livan Silahlı Qüvvələridir; Bu nisbət Hizbullaha və ya digər aktorlara inamdan qat-qat yüksəkdir.

Bütün təriqətlərin üzvləri Livan ordusuna eyni səviyyədə etimad ifadə edirlər. Bu, Livan ordusunun Livandakı bütün təriqətlərin üzvlərini ehtiva etməsi və əsgərlər və onların ailələri üçün mühüm təhlükəsizlik şəbəkəsini təmin edən ölkədə ən böyük işəgötürən olması ilə əlaqədar ola bilər.

Həm İsrail, həm də “Hizbullah” münaqişələrini genişləndirmək imkanlarını nəzərdən keçirdikləri üçün, yeni müharibənin baş verəcəyi konteksti də nəzərdən keçirməlidirlər: Livan güclü təhlükəsizlik dövrünü yaşayır.

Livan vətəndaşları əsasən Hizbullahdan (və İrandan) ehtiyatlanırlar, lakin demək olar ki, hamısı İsrailin Qəzzadakı müharibəsindən dəhşətə gəlir və bəziləri Hizbullahın İsrailə qarşı müharibəsini getdikcə daha çox bəyənmirlər.

Bu əsas məntiq – düşmənimin düşməni mənim dostumdur – əgər İsrail təşkilata qarşı daha böyük müharibəyə başlayarsa və xüsusən də İsrail qüvvələri Livana hücum edərsə, daha da güclənəcək.

İsrailin Livanda hərbi kampaniyası adi vətəndaşların onsuz da üzləşdiyi çətinlikləri əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq və bir çoxları Hizbullahı dəstəkləməyə vətənlərini müdafiə etmək üçün praqmatik bir yol kimi baxmağa başlayacaq və bu da İsrailin məqsədlərinə çatmasını daha da çətinləşdirəcək.

Eyni zamanda, Hizbullah müharibənin Livana yayılmasına səbəb olan tərəf kimi görülsə, oktyabrın 7-dən bəri Livanın şiə olmayan əhalisindən aldığı məhdud dəstəyi itirə bilər.

Sadə livanlılar öz vətənlərində müharibə istəmirlər. Əgər müharibə olsa və Hizbullahı günahlandırsalar, Hizbullahın populyarlığı azala bilər.

Livanlıların İsrailin Qəzzadakı hərəkətləri ilə bağlı son dərəcə mənfi fikirlərini nəzərə alsaq, “Hizbullah”a dəstəyin məhdud şəkildə azalmasının İsrailə baxışların müsbətə doğru dəyişməsinə gətirib çıxaracağı çətin görünür. Bu, bir çox livanlıların onsuz da çətin şərtlərini daha da çətinləşdirəcək müharibənin hər iki əsas aktyoruna qarşı çıxmasına səbəb olacaq.

Tərcümə: YDH