Müsəlman aləminin səsini eşidən yoxdur – Abbasəli Həsənov
Azərbaycanın İrandakı sabiq səfiri Abbasəli Həsənovla hafta.az üçün budəfəki söhbətimizdə ABŞ-nin yeni Prezidenti Donald Trampın İran və Yaxın Şərqlə bağlı siyasəti, İran rəhbərliyinin həmin siyasətə necə qarşılıq verməsi, indiki Ağ ev administrasiyasının və İsrail hökumətinin İranın nüvə proqramı ilə bağlı mövqeyi, onların həmin proqramı durdurmaq, hətta Cənub qonşumuzun nüvə obyektlərini bombalamaq planları, nüvə silahı əldə edəcəyi halda, rəsmi Tehranın Azərbaycana qarşı münasibətinin necə dəyişə biləcəyi, Trampın Qəzza ilə bağlı gözlənilməz layihəsinin baş tutub-tutmayacağı və digər məsələlər haqqında danışdıq.
– Tramp hakimiyyətə gəldikdən sonra İran-ABŞ münasibətlərinin bu günü və gələcəyini necə dəyərləndirirsiz? Trampın İrana təhdidlərinə ali dini rəhbər Xamnei sərt cavab verdi. “Əgər onlar bizi təhdid etsələr, biz də onları təhdid edəcəyik. Əgər onlar bu təhdidi həyata keçirsələr, biz də buna qarşılıq verəcəyik”, – söylədi. Prezident Pezeşkian da ayətullaha dəstək verərək dedi ki, Tramp fitnəkardır. Hətta 2020-ci ildə general Qasım Süleymaninin qətlinə görə “SEPAH”ın Trampı öldürmək planlarının hələ də gündəmdə olduğu bildirilir…
– Öncə onu deyim ki, Trampın hələ birinci prezidentlik dövründə İranın nüvə proqramı ilə bağlı mövqeyi birmənalı sərt olub. Həmin dövrdə o, İranla bu mövzudakı razılaşmanı birtərəfli şəkildə dayandırdı. Trampa qədərki dövrdə, məsələn, Obamanın zamanında Amerikada İrana qarşı bir mülayimlik var idi, danışıqlar gedirdi. İranla ABŞ arasında daim gizli, qapalı görüşlər, danışıqlar olub. Bununla belə, Trampın vaxtında münasibətlər sərtləşdi. Bəli, o, 2020-ci ilin yanvarında general Qasım Süleymaninin qətli ilə bağlı qəti əmr verdi və bu, həyata keçirildi. O ki qaldı indiki dövrə, hazırda Tramp yalnız İranla bağlı deyil, ümumiyyətlə, dünyada elə bir işlər görməyə çalışır ki, tarixdə mütərəqqi, sülhpərvər Nobel mükafatı almış bir ABŞ prezidenti kimi qalsın…
İranın proksi qüvvələrinin zərərsizləşdirilməsində də hələ ilk prezidentlik dövründən bəri Donald Trampın xeyli rolu olub. Əlbəttə, Netanyahu-Tramp və Netanyahu-Bayden dönəmlərini müqayisə edəndə görürük ki, Trampın zamanında İrana qarşı kəskinləşmə daha çox özünü büruzə verir…
Onu da vurğulamaq gərəkdir ki, Trampın Netanyahu ilə Vaşinqtonda baş tutan görüşü yalnız Yaxın Şərqdə deyil, bütövlükdə planetdə müəyyən qlobal layihələrin gələcəyini müəyyənləşdirib. İndi isə həmin layihələrin həyata keçirilməsi mərhələsinə gəlib çatmışıq…
İranla bağlı isə ABŞ və İsrail öncə onun nüvə prqoqramını durdurmaq niyyətindədir. Tramp ikinci dəfə Ağ evə gəldikdən az sonra iki ölkə prezidentlərinin görüş təşəbbüsləri səsləndi. Ayətullah Xamnei Amerika ilə danışıqları səmərəsiz hesab edərək birtərəfli şəkildə onlara qadağa qoydu. Burada bir məqam da ortalığa çıxırdı ki, İranda birinci şəxs ali dini rəhbər olduğundan Trampdan fərqli olaraq Pezeşkian tam səlahiyyət sahibi deyil. Bir sözlə, bu görüş alınmadı…
Bəs hal-hazırda nə baş verir? Netanyahu İranın nüvə proqramının təcili şəkildə durdurulmasının tərəfdarıdır. Elə Trampın ilk prezidentlik dövründə də onun bir çox məsələlərdə Netanyahu ilə mövqeləri üst-üstə düşürdü… MAQATE-nin son məlumatına görə, İran artıq 60 faiz zənginləşdirilmiş 165 kq urana malikdir. ABŞ rəsmiləri deyirlər ki, Tehran cəmi “bir neçə həftə ərzində” nüvə silahı istehsal etmək gücünə çata bilər. Buna görə Tramp və Netanyahu İrana qarşı təzyiqləri daha da sərtləşdirmək fikrindədir. Onlar hesab edir ki, İran nüvə silahına yiyələnərsə, bu, Yaxın Şərqdə və ümumiyyətlə, planetdə təhlükəli bir durum yarada bilər. ABŞ prezidenti bu mövzuda son çıxışlarından birində bəyan etdi ki, İranın nüvə proqramının həll edilməsinin cəmi iki yolu var – üçüncüsü yoxdur. Birincisi, dinc yoldur, yəni problemi danışıqlarla kağız üzərində həll etməkdir. İkinci isə hərbi müdaxilə yoludur. Yəni İranın nüvə obyektlərini bombalamaqdır…
– Belə çıxır ki, bu günlərdə də İsrail mediasında İranın nüvə obyektlərinə hücum planlaşdırılması barədə səslənən məlumatlar həqiqətə uyğundur və hazırkı geo-siyasi durumda bu mümkün görünür?
– Bəli, təbii ki, İran dinc yolla nüvə proqramına son qoymayacağı halda ABŞ və İsrail tərəfindən onun nüvə obyektlərinin vurulması mümkündür. İndiki dünyada hər şey baş verə bilər. Məsələn, 2022-ci ilin fevralınadək kimin ağlına gələrdi ki, Rusiya Ukraynaya bu qaydada genişmiqyaslı təcavüz edə bilər. Bu baxımdan İrana da hücum ehtimalı var. Düzdür, ABŞ-İran danışıqları hələki dayanmayıb. Tramp isə Yaxın Şərqin gələcəyini Səudiyyə Ərəbistanı və Türkiyə ilə – Ərdoğanla qurmağı planlaşdırır. Odur ki, İranın nüvə proqramıyla bağlı məsələnin hansı yolla həll ediləcəyini söyləmək o qədər də asan deyil…
Digər tərəfdən, vaxt keçdikcə İranda daxili iqtisadi-sosial durum ağırlaşır. Qərbin sanksiyaları öz təsirini göstərir. Məsələn, adi bir misal. Hazırda neft anbarları da olmadığından İranın dəniz üzərindəki tankerlərində təxminən 73 milyon barrel nefti mövcuddur. Onu heç kəs almır. Əvvəllər İran neftini ən azı Çin və Hindistan bazar qiymətindən aşağı qiymətə alırdı. Trampın bəzi bəyanatlarından sonra Çin də, Hindistan da və bir sıra digər alıcılar da cənub qonşumuzun neftini almaqdan imtina etdi. Deməli, neftin barrelinin dünya bazarındakı qiymətini 70-72 dollar hesab etsək, İran bu saat təxminən 5,2 milyard dollarlıq neftini sata bilmir. Bütün bunlar həm də İranın son onilliklərdə öz xarici siyasətində buraxdığı səhvlərin acı nəticəsidir…
– Yeri gəlmişkən, bu günlərdə “CNN” telekanalı Qərb mənbələrinə istinadla məlumat yayıb ki, İran raket proqramını gücləndirməyə davam edir. Doğrudanmı tədbirlər görülməyəcəyi təqdirdə, İranın yaxın gələcəkdə nüvə bombası əldə etməsi mümkündür?..
– İranın Çindən nüvə komponentləri daşıması, guya artıq həmin komponentlərlə yüklənmiş ilk gəminin Bəndər Abbas limanına daxil olması haqda deyilənlərin nə dərəcədə gerçək olduğunu söyləmək çətindir. Bu haqda “CNN” kimi ciddi media qurumu məlumat yaysa da, hansısa xarici rəsmi mənbə tərəfindən təsdiqini tapmayıb. Belə ehtimal ola bilər. Mən onu da düşünürəm, böyük ehtimalla, bu günlərdə Səudiyyə Ərəbistanın paytaxtı ər-Riyaddakı ABŞ-Rusiya rəsmilərinin görüşündə Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə yanaşı, Çin və İran məsələləri də müzakirə olunur. Xüsusən də Çinin Yaxın Şərqlə əlaqələrini məhdudlaşdırmağın yolları…
O da var ki, indiyədək İran Çinə neftini ucuz qiymətə satıb. İran Çinə neft satışından heç vaxt konkret pul vəsaiti götürməyib, pul əvəzinə hansısa mallar, əmtəə verilirdi. Həmin əmtəənin isə sadəcə geyim paltarı, yaxud məişət məhsullarından deyil, ciddi, strateji məhsullardan ibarət olması mümkündür…
Sual yaranır: nüvə proqramında öncə dediyimiz kimi, bu dərəcədə irəliləyişdən, yəni artıq 60 faiz zənginləşdirilmiş urana yiyələndikdən sonra İran rəhbərliyi Qərblə, ABŞ ilə razılığa gedib həmin proqramı durduracaq, yoxsa bütün təzyiqlərə rəğmən o proqramı davam etdirəcək…
– Doğrudur, müstəqil Azərbaycan dövləti olaraq biz İranın əhalisinin əksəriyyəti canbir, qanbir soydaşlarımız olan, özü də qonşu bir müsəlman dövləti kimi digər xarici dövlətlər tərəfindən genişmiqyaslı zərbələrə məruz qalmasını istəmirik. Amma məsələ ondadır ki, bu günədək quzey Azərbaycanda müstəqil dövlətçiliyin varlığına qısqanclıqla yanaşan, hətta zaman-zaman bizə təzyiqlər, təhdidlər edən bu ölkənin rəhbərliyi nüvə silahına da yiyələndikdən sonra bütün regionla yanaşı, Azərbaycan üçün də təhlükəyə çevrilməyəcək ki? Bu gün həmin dövlətin ikincidərəcəli rəhbəri təmiz Azərbaycan türkü olan, Azərbaycan türkcəsində danışan biri olmasına rəğmən…
– Dəfələrlə söylədiyim kimi, Azərbaycan dövləti müstəqillik illərində, istər Heydər Əliyev, istərsə də İlham Əliyev dövründə İranla səmimi olub. Hətta İrandakı soydaşlarımızla bağlı fikirlər söyləyən, “Təbrizə bayrağımızı sancacağıq” şüarlarını səsləndirən Əbülfəz Elçibəy dövründə belə, Azərbaycan tərəfdən səmimilik olub. Bütün o deyilənlər sözdən başqa bir şey deyildi. O dövr də daxil, bütün müstəqilliyi boyu Azərbaycanın xarici siyasətində İranın daxili işlərinə qarışmaq halları olmayıb.Həmin səmimilik bu gün də davam edir. Bunu hamı bilir. İran rəhbərliyində də bunu yaxşı bilirlər…
Azərbaycanın istəyi odur ki, bölgədə müharibə olmasın, sabitlik və inkişaf olsun. İrana gəldikdə, Gülüstan, Türkmənçay müqavilələrinə qədər olan dövrdə də müştərək tarixə malik olmuşuq, mədəniyyətimiz, dinimiz, məzhəbimiz bir olub. Bugünkü əhalisinin 52 faizi qardaş-bacılarımız olan bir ölkəyə qarşı Azərbaycan yalnız və yalnız çox səmimi yanaşma ifadə edə bilər…
Bu günlərdə Azərbaycanın Baş naziri başda olmaqla, yüksəksəviyyəli bir nümayəndə heyəti İranda oldu, müxtəlif mövzular da danışıqlar getdi. İranın təsvir etdiyimiz bu çətin günlərində Azərbaycandan yollanan yüksəksəviyyəli nümayəndə heyəti münasibətlərin inkişaf yollarını və hardasa həmin dövlətə bir kömək, dəstək vermə imkanlarını da müzakirə edir. Gördüyümüz kimi, hazırkı geosiyasi durumda bir çox dövlətlər müəyyən səbəblərdən İranla yaxınlıq etməkdən çəkinirlər. Azərbaycan isə bu gün də çalışır ki, İranla iqtisadi ticarət əlaqələri genişlənsin, ayrı-ayrı layihələrin icrası davam etdirilsin…
Biz zaman-zaman ritorik sual edirdik ki, İranın istər Ermənistan, istərsə də Rusiya ilə yaxınlığının nəticəsi nə olacaq. Nəhayət, zaman yetişəndə İran özü də gördü ki, məsələn, Ermənistanla onillərlə davam edən yaxın münasibətlərdən heç bir fayda əldə etmədi. Şahidi oldu ki, Azərbaycanın münasibətində səmimilik var və bu yalnız sözdə deyil, həm də əməldədir.
– Trampın qəzzalıların Misir, yaxud İordaniyaya köçürülməsi və Qəzzada Rivyera tipli kurort salması ilə bağlı planlarını necə dəyərləndirirsiniz? Bu, nə dərəcədə mümkün görünür?
– Bir tərəfdən bu, böyük bir haqsızlıqdır. Qəzza orada yaşayan insanların dədə-baba vətənidir. İndi isə onları zorla, güclə köçürmək istəyi çox təhlükəlidir. Əgər belə olsa, bütün dünya daha aydın şəkildə görəcək ki, planetdə heç bir beynəlxalq qanun, prinsip işləmir, haqq-ədalət yoxdur, hər şeyi zor, güc və qorxu həll edir. Sözsüz ki, müsəlman aləmi bununla razılaşmayacaq. Ancaq müsəlman aləminin səsini eşidən varmı? 30 illik Qarabağ məsələsində biz bunu aydın şəkildə gördük. Həm müsəlman aləmini səsinin beynəlxalq birlik tərəfindən eşidilməməsini, üstəlik, bir sıra müsəlman dövlətlərinin Azərbaycanın haqq savaşı, ərazi bütövlüyü, suverenliyi ilə bağlı qeyri-səmimi münasibətini… Onlardan bəziləri BMT-də Ermənistanın xeyrinə səs verirdi.
Onu da deyim ki, ABŞ və İsrailin qəzzalıları Sinay yarımadasında müəyyən bir ərazidə yerləşdirmək planı zaman-zaman azərbaycanlıları birbaşa Moskvanın göstərişi və dəstəyi ilə Qərbi Azərbaycandakı dədə-baba torpaqlarından qovub çıxarmasını xatırladır… Yəni təəssüf ki, haqsızlıq var olub və olacaq…
– Yəqin ki, Trampın bu sevdası baş tutmayacaq. Belə görünür ki, Qəzza əhalisi, fələstinlilər bu prosesə də var gücləri ilə silahlı-silahsız müqavimət göstərəcəklər…
– Düzdür, qəzzalılar, fələstinlilər vətənpərvərdir, döyüşkəndir və bəli, müqavimət göstərəcəklər. Söhbət ondadır ki, Amerika və İsrailin birgə təzyiqi altında, raketlər, bombalar altında, tanklar qarşısında xaricdən, demək olar ki, heç bir dəstək ala bilməyən insanların belə bir müqaviməti nə qədər duruş gətirəcək…
hafta.az
