Netanyahu yenidən Vaşinqtondadır
“İsrail Suriyanın təkcə bufer zonası vasitəsilə deyil, həm də dövlətin təbiəti və onun təhlükəsizlik-siyasi doktrinasına münasibətdə onun sərhədlərinin və təhlükəsizliyinin qoruyucusu olmasını təmin etmək istəyir”.
İsrailin baş naziri Netanyahunun Vaşinqtona səfərinin məqsədi Qəzzadan kənara çıxan və Suriya ilə bağlı əsas regional razılaşmanın təməlini qoymaqdır. Əl-Əxbarın köşə yazarı Yəhya Dabukun sözlərinə görə, razılaşmanın əsas məqsədiHeyət Təhrir əl-Şam (HTS) rejimini Colan təpələrini İsrail ərazisi kimi tanımağa məcbur etmək və Suriyanı ABŞ-İsrail təhlükəsizlik oxuna daxil etməkdir. Qəzzadakı müharibə bu plana əngəl törətsə də, ABŞ və İsrail Suriyadakı yeni vəziyyətin bölgəni yenidən formalaşdırmaq üçün tarixi fürsət yaratdığına inanırlar.
İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunun ABŞ-a səfəri sadəcə olaraq adi bir səfər və ya iki tərəf arasında ənənəvi münasibətlərdə adi bir addım deyil.
Əksinə, bu səfər mahiyyətcə Fələstin-İsrail münaqişəsini aşan və regionda təhlükəsizlik və siyasi münasibətlərin yenidən formalaşdırılmasına əsaslanan böyük regional razılaşmanın təməl daşının qoyulması üçün zəruri müqəddimədir.
Bu ayın 7-də baş tutması planlaşdırılan səfər Amerika və İsrail rəsmilərinin bunu regional güc balansında strateji dəyişiklik kimi qiymətləndirdiyi bir vaxta təsadüf edir.
Bu, həm də Qəzza zolağında müharibənin dayandırılması və ya yeni ərəb ölkəsi ilə normallaşma sazişinin imzalanması ilə məhdudlaşmayan pərdə arxasında planlaşdırılmış bir sıra layihələrin fonunda baş verir.
Bu layihələr Suriya ilə İsrail arasında düşmənçilik vəziyyətinə son qoyulması və İsrailin Körfəz ölkələri ilə başlatdığı “sülh” prosesinin başa çatdırılması da daxil olmaqla daha geniş və iddialı bir həlli hədəfləyir.
ABŞ və İsrail Tehrana qarşı ABŞ və İsrailin birgə hərbi çevrilişindən sonra İranda müvəqqəti zəiflik yarandığından, bu layihənin həyata keçirilməsi üçün bir neçə ay əvvəllə müqayisədə tamamilə fərqli və əlverişli regional mühitin yarandığını güman edirlər.
Suriyada Əhməd əş-Şaraa başçılıq etdiyi yeni administrasiya, baha başa gəlsə belə, danışıqlara hazır görünür. Bütün bunlara əlavə olaraq, belə görünür ki, İsrail Qəzza zolağında hərbi əməliyyatını başa çatdırmaq üzrədir və hesab edir ki, indi HƏMAS-a öz şərtlərini tətbiq etmək iqtidarındadır.
Lakin bütün bu hadisələrdən ən diqqət çəkəni İsrail və ABŞ-ın diqqətinin Suriyaya yönəlməsidir. Donald Tramp administrasiyası hesab edir ki, Colan təpələri məsələsini siyasi fikir ayrılıqlarından kənara çıxaracaq və Suriyanı ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi bölgədəki siyasi və təhlükəsizlik nizamına daxil edəcək tarixi həll fürsəti var.
Xüsusilə Şaraa heç bir qeyd-şərtsiz bütün şərtləri olduğu kimi qəbul etməyə hazır olduğu düşünülür.
Burada söhbət “formal normallaşma” deyil, şimal sərhədlərinin İsrailin maraqlarına və genişlənən məskunlaşma coğrafiyasına tam uyğun gələn şəkildə yenidən cızılan təhlükəsizlik və siyasi razılaşmalar vasitəsilə uzunmüddətli strateji əlaqələrin qurulmasıdır.
Bu kontekstdə birinci məqsəd Suriyanın işğal olunmuş Fələstinlə sərhədindən paytaxt Dəməşqə qədər uzanan və bəzi fəaliyyətlərə mane olarkən bəzi fəaliyyətlərə imkan verəcək dərin təhlükəsizlik kəməri yaratmaqdır.
Buna paralel olaraq daha dərin siyasi kəmər Suriyada qurulacaq siyasi sistemin mahiyyətinə nəzarət etmək məqsədi daşıyır. Bu, yeni administrasiyanın ölkə daxilində və ya xaricində düşmən ünsürlərə qarşı İsrailin tərəfində olmasını təmin edəcək.
Başqa sözlə, İsrail Suriyanın təkcə bufer zonası vasitəsilə deyil, həm də dövlətin mahiyyəti və onun təhlükəsizlik-siyasi doktrinasına münasibətdə onun sərhədlərinin və təhlükəsizliyinin qoruyucusu olmasını təmin etmək istəyir.
İkinci, daha mübahisəli məqsəd Qolan təpələri məsələsini tamamilə və daimi olaraq bitirməkdir. İsrail hesab edir ki, indiki məqam Suriyanın yeni hökumətini rəsmi olaraq Qolanı İsrail ərazisi kimi tanımağa və onun üzərində Suriyanın artıq heç bir suverenliyinin olmadığını qəbul etməyə məcbur etmək üçün ən yaxşı vaxtdır.
Bu, beynəlxalq miqyasda mövcud de-fakto vəziyyəti qanuniləşdirəcək və hətta gələcəkdə rejimlər dəyişsə belə, İsrailə Suriyadakı mövcudluğunu davamlı şəkildə gücləndirmək üçün hüquqi və siyasi alətlər verəcək.
İsrail öz qiymətləndirməsini iki əsas element üzərində qurur: Birincisi, Şəraa çox vaxt və ya daxili təminatlara malik olmaya bilər və onun legitimliyini artıracaq kənar dəstək müqabilində böyük güzəştlərə sövq edilə bilər. İkincisi, bu an bir daha təkrarlanmaya bilər.
Suriya rejimi hələ körpəlik mərhələsindədir və İsrail gələcək siyasi arxitekturasının formalaşmasında mərkəzi rol oynaya bilər, baxmayaraq ki, ABŞ vasitəsilə vəziyyət İsrailin birbaşa müdaxiləsi olmadan sabitləşərsə, bu fürsət yox olacaq.
Buna görə də, indi əldə edilən razılaşma gələcəkdə ya yeni administrasiyanı hüquqi qüvvəyə malik bir razılaşma kimi ona əməl etməyə məcbur etməklə, ya da Suriya dövlətinin təsdiqi ilə formalaşmış, mövcud rejim dəyişsə belə, geri çəkilməyi çətinləşdirən de-fakto vəziyyəti gücləndirməklə gələcəkdə təzyiq vasitəsi kimi istifadə edilə bilər.
Lakin Qəzza zolağındakı müharibə regional həllin həqiqi genişlənməsinə maneə olaraq qalır. Suriyanın yeni vəziyyəti müharibənin davam etdiyi bir vaxtda belə normallaşma ehtimalına bahis etməyə imkan versə də, bu, Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələr üçün çox utancverici olardı.
Bu, Amerika administrasiyasının niyə müharibəni bitirmək üçün təzyiq göstərdiyini izah edir.
Amma həll yolu təkcə ABŞ-ın iradəsindən deyil, həm də İsrail hökumətinin özünün daxili dinamikasından asılıdır. Hakimiyyət daxilində münaqişənin davam etdirilməsini sürəti saxlamaq vasitəsi və ekstremist ideologiyalara xidmət edən konkret gündəmə nail olmaq yolu kimi qiymətləndirən səslər var.
Bununla belə, ifrat sağın sövdələşmələrə mane olmaq və Netanyahunu cilovlamaq gücü artıq əvvəlki kimi deyil. Görünür, inkişaflar və imperativlər onları üstələyib, xüsusən də daha vacib və davamlı ola biləcək digər İsrail maraqları ortaya çıxdıqda.
Netanyahunun Vaşinqtona səfəri bu çətin tənliyi həll etmək cəhdi, iki ölkənin regionda qazanılan sürəti uzunmüddətli siyasi uğura çevirmək qabiliyyətinin real sınağı kimi seçilir.
Çünki bu gün danışılan kiçik bir razılaşma və ya sadəcə xarici siyasətdə dəyişiklik deyil, Qəzzada müharibənin sona çatmasından gələcək siyasi və təhlükəsizlik qazanclarının cazibəsi ilə bölgədəki münasibətlərin dərindən yenidən qurulması cəhdidir.
Tərcümə: YDH
