Nüvə müharibəsi təhlükəsi – Beyin mərkəzləri SOS siqnalı verir
Ötən ayın sonunda Rusiya nüvə sınaqlarına qoyulan qadağanı geri götürmək qərarına gəlib. Nüvə Sınaqlarının Hərtərəfli Qadağası Müqaviləsi ratifikasiyasını geri götürmək barədə qətnamə layihəsi yekun təsdiq üçün prezident Vladimir Putinə göndəriləcək. Eyni zamanda, Rusiya Ordusu prezident Vladimir Putinin nəzarəti altında nüvə hücumunu simulyasiya edən təlim keçirdi. Rusiya Dövlət Televiziyası videokonfrans vasitəsilə Putinin yüksək rütbəli hərbçilərlə birgə təlimlərə rəhbərlik etdiyini göstərdi. Rusiyanın müdafiə naziri Sergey Şoyqu bəyan edib ki, “təlimin məqsədi düşmənin nüvə hücumuna cavab olaraq strateji qüvvələrlə genişmiqyaslı nüvə əks-hücumunu həyata keçirməkdir”.
Rusiya belə bir simulyasiya apararsa, beynəlxalq münasibətlərdə gərginliyi daha da artıra bilər.
Bu addım xüsusilə Ukraynada münaqişənin davam etdiyi bir vaxtda, Qərblə Rusiya arasında münasibətləri daha da pisləşdirə bilər. Oxşar məşqlər hər il payız mövsümündə keçirilir. Lakin Şoyqunun bəyanatları Ukraynadakı münaqişələrə görə Rusiya ilə Qərb arasında gərginliyin artdığı dövrə təsadüf etdiyi üçün diqqət çəkir. 1996-cı ildə qəbul edilmiş Nüvə Sınaqlarının Hərtərəfli Qadağası Müqaviləsi (CTBT) bütün dünyada nüvə silahlarının istifadəsini qadağan edir. Lakin müqavilə heç vaxt tam yerinə yetirilməyib. Digər tərəfdən, sözügedən saziş Çin, Hindistan, Pakistan, Şimali Koreya, İsrail, İran və Misir, eləcə də ABŞ tərəfindən hələ də təsdiqlənməyib. Nüvə silahının beynəlxalq aləmdə böyük əhəmiyyət daşıdığını nəzərə alsaq, bu cür təlimlər və sazişlərə edilən dəyişikliklər qlobal təhlükəsizliyə ciddi təsir göstərə bilər. Nüvə sınaqlarına qadağa nüvə silahının yayılmasının məhdudlaşdırılması və qlobal nüvə təhlükəsizliyinin yaxşılaşdırılması istiqamətində mühüm addımdır. CTBT nüvə silahlarının inkişafını və yayılmasını məhdudlaşdırmaq məqsədi daşıyır. Lakin bu razılaşmanın tam yerinə yetirilməməsi bütün dünyada nüvə silahlarına nəzarəti çətinləşdirir. Rusiyanın geri çəkilmə qərarı digər ölkələri də oxşar addımlar atmağa sövq edə, qlobal nüvə təhlükəsizliyi üçün narahatlıq doğura bilər. Nüvə silahlarına nəzarət və yayılmaması diplomatik həllər və danışıqlar yolu ilə əldə edilə bilər. Rusiyanın ABŞ-la strateji sabitlik və silahlara nəzarət üzrə dialoqa yenidən başlamaq təkliflərini qəbul etməkdən imtina etməsi beynəlxalq diplomatiya və danışıqların çətinliyini ortaya qoyur. Rusiyanın bir çox hökumət rəsmiləri nüvə sınaqlarının bərpasını dəstəkləyir. Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Sergey Ryabkov bu ayın əvvəlində Moskvanın qadağaya hörmətlə yanaşacağını və nüvə sınaqlarına yalnız Vaşinqtonun real atacağı təqdirdə başlayacağını bildirib. Ryabkov bəyan edib ki, 2023-cü il oktyabrın 26-da Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi ABŞ-dan strateji sabitlik və silahlara nəzarət üzrə dialoqa yenidən başlamaq təklifi alıb, lakin Moskvanın hazırkı siyasi şəraitdə bunu qəbul etməsi mümkün deyil. Sergey Ryabkov bildirib ki, Rusiyaya qarşı düşmənçilik siyasəti yürüdən ABŞ öz mövqeyinə yenidən baxmasa, keçmişdə olduğu kimi strateji sabitliyə dair dialoqa qayıtmaq mümkün deyil.
Nəticədə Rusiyanın CTBT-dən çıxmaq qərarı beynəlxalq nüvə təhlükəsizliyi baxımından mühüm məsələni gündəmə gətirir. Bu hadisələr beynəlxalq diplomatiya və danışıqların vacibliyini vurğulayır. Nüvə silahlarının yayılmasına nəzarət etmək və qarşısını almaq üçün beynəlxalq əməkdaşlığın zəruriliyi göz qabağındadır.
Vəli Həsənov
