Səfərdə oruc tutmaq caizdirmi? Şəriət hökmü nədir?
Səfər zamanı oruc tutmaq doğrudurmu? Bu məqalədə, səfər zamanı oruc tutmağın fiqh hökmləri, orucun pozulma şərtləri və xüsusi hallar barədə geniş məlumat veriləcək.
Oruc tutmaq İslam dinində mühüm ibadətlərdən biridir və Ramazan ayında xüsusi bir yerə sahibdir. Bununla yanaşı, səyahətə çıxan bir çox müsəlman üçün bu sual yaranır: “Səfərdə oruc tutmaq mümkündürmü?” Əslində, səfərdə oruc tutmaq xüsusi şərtlərə əsaslanır və bu şərtlərin nəzərə alınması lazımdır. Bu məqalədə, səfərdə oruc tutmağın şərtləri və ona aid fiqh hökmləri müzakirə olunur ki, Ramazan ayında səfərə çıxanlar daha düzgün qərar qəbul edə bilsinlər.
Səfərdə orucun hökmü
İslam, səyahət zamanı oruc tutmağı asanlaşdırmaq üçün müəyyən qaydalar təyin edib ki, bu da uzun və çətin səyahətlərdə oruc tutanları çətinliklərdən azad edir. Bu qaydalardan biri də səfərdə iftar etmək imkanının olmasıdır. Yəni, səyahətə çıxan şəxs orucunu pozub, daha sonra onu qəza edə bilər, şərtlə ki, müəyyən qaydalar nəzərə alınsın.
Səfərdə orucun pozulma şərtləri
Səfərdə orucun pozulması və iftar edilməsinə icazə verilməsi üçün bir neçə vacib şərt mövcuddur ki, bunlar yerinə yetirilməlidir:
- Şəriətə görə məsafə: Səyahət ən azı 8 farsx (təxminən 45 km) olmalıdır.
- Şəhərdən çıxmaq: Şəxs, şəhərin hüdudlarından (təxminən 45 km) kənara çıxmış olmalıdır.
- Məqsədlə məskunlaşmamaq: Şəxs, səyahət etdiyi yerdə 10 gündən az müddət qalmaq niyyətində olmalıdır.
Bu şərtlərlə, səyahət edən şəxs orucunu pozub iftar edə bilər və daha sonra həmin orucu qəza edə bilər.
Səfərdə oruc tutmaq caizdirmi?
Səfərdə oruc tutmağın hökmü haqqında fəqihlər müxtəlif fikirlər bildirirlər. Bu fikir ayrılıqları səfərin şərtləri və növünə bağlıdır. Ümumiyyətlə, bəzi fəqihlər səfərdə oruc tutmağın caiz olduğunu deyirlər, bəziləri isə oruc tutan şəxsin iftar etməli olduğunu düşünürlər.
İlk baxış: İftar vacibdir
Bir çox təqlid mənbələri, o cümlədən İmam Xomeyni (r.ə.), səfərdə oruc tutmağın düzgün olmadığını və səyahət edən şəxsin orucunu iftar etməli və sonra qəza etməli olduğunu bildirirlər. Bu hökm xüsusən səfər şəxsi çətinliyə və ya zəhmətə salarsa verilmişdir.
İkinci baxış: Oruc tutmağa icazə verilir
Bəzi fəqihlər, əgər səfərdə oruc tutmaq çətinlik yaratmırsa, şəxsin orucunu davam etdirməsinin caiz olduğunu və onu pozmağının lazım olmadığını bildirirlər. Bu fikir daha çox qısa və rahat səfərlər edənlərə aiddir. Bu fikir ayrılıqları səfərin şərtlərinə və şəxsin vəziyyətinə bağlıdır, ona görə də hər bir şəxs üçün təqlid mənbəsi ilə məsləhətləşmək vacibdir.
Səfərdə orucun düzgünlüyü üçün şərtlər
Ramazan ayı, oruc tutmağın dini bir vacib olduğu aydır. Lakin səfərdə olan şəxslər üçün xüsusi şərtlər nəzərdə tutulmuşdur. Ümumiyyətlə, səfər edənlər oruclarını poza bilərlər, amma bu mövzu xüsusi şərtlərə bağlıdır və həmin şərtlər yerinə yetirilməlidir.
Səfərin başlama zamanı
Səfər edən şəxs səfərinə günortadan sonra başlamalıdır. Əgər səfər günorta əvvəlində başlasa, oruc batil olacaq və şəxs həmin günü oruc tuta bilməyəcəkdir. Əgər səfər, təxmini 45 km məsafəni keçdikdən sonra başlasa, oruc pozula bilər.
Orucun batması
Əgər səfər edən şəxs günorta vaxtı təyinat yerinə və ya qalmağı planlaşdırdığı yerə çatarsa və gün ərzində orucu batıran şeylər (yemək və içmək kimi) edərsə, orucu batil olur. Buna görə də, səfər edən şəxsin təyinat yerinə çatması və orucu batıran şeylər etməsi orucun batmasına səbəb olur.
Səfərdə oruc tutmağın hökmü təqlid mənbələrinə görə
Ramazan ayında səfərdə oruc tutmağın hökmü təqlid mənbələrinə görə müxtəlif fərqliliklər göstərir. Bu fərqlər səfərin şərtlərinə, səfər edən şəxsin təyinat yerində qalma müddətinə və səfərin növünə bağlıdır. Bu hissədə bəzi böyük təqlid mənbələrinin fətvalarını nəzərdən keçirəcəyik.
İmam Xomeyni (r.ə.)
İmam Xomeyni (r.ə.) öz risaləsində səfərdə oruc tutmağın hökmünü aşağıdakı şəkildə bəyan etmişdir:
- Səfər edən şəxs, əgər səfərdə namazını tam olaraq qılarsa və ya işi səfərlə bağlıdırsa, oruc tutmalıdır.
- Əgər səfər edən şəxs namazını səfərdə qüsurlu şəkildə qılırsa, oruc tutmamalıdır.
- Əgər səfər edən şəxs günortadan əvvəl vətəninə və ya on gün qalacağı yerə çatarsa, oruc tuta bilər, amma ona oruc tutmaq məcburiyyəti yoxdur.
- Əgər səfər edən şəxs günortadan sonra vətəninə və ya on gün qalacağı yerə çatarsa, oruc tutmamalıdır.
Ayətullah Xamenei
Ayətullah Xamenei öz fətvalarında aşağıdakı məqamlara diqqət yetirmişdir:
- Əgər bir şəxs səfərinin hansı gündən başladığını şübhə edərsə, qəza orucunu daha az gün sayına uyğun şəkildə tuta bilər.
- Əgər şəxs səfərdə namazını qüsurlu şəkildə qılırsa, oruc tutmamalıdır.
- Əgər şəxs səfərdə namazını tam olaraq qılırsa və ya işi səfərlə bağlıdırsa, oruc tutmalıdır.
- Əgər şəxs günortadan sonra səfərə çıxarsa, oruc tutmalıdır.
- Ramazan ayında səfər etmək, hətta oruc tutmamaq məqsədilə olsa belə, caizdir, amma daha yaxşıdır ki, səfər yaxşı işlər görmək məqsədilə edilsin.
Ayətullah Sistani
Ayətullah Sistani öz fətvalarında aşağıdakı məqamlara diqqət yetirmişdir:
- Səfər edən şəxs namazını qüsurlu şəkildə qılırsa, oruc tutmaya bilər.
- Əgər bir şəxs səfərdə namazını tam olaraq qılırsa və ya işi səfərlə bağlıdırsa, oruc tutmalıdır.
- Ramazan ayında oruc tutmamaq məqsədilə səfər etmək məkruh hesab olunur.
Ayətullah Makərəm Şirazi
Ayətullah Makərəm Şirazi öz fətvalarında səfərdə oruc tutmaqla bağlı aşağıdakıları bəyan etmişdir:
- Səfər edən şəxs namazını səfərdə qüsurlu şəkildə qılırsa, oruc tutmaya bilər.
- Əgər şəxs səfərdə namazını tam olaraq qılırsa və ya işi səfərlə bağlıdırsa, səfərdə oruc tutmalıdır.
- Əgər şəxs günortadan sonra səfərə çıxarsa, oruc tutması vacibdir.
- Əgər şəxs günorta əvvəlində vətənindən çıxıb səfər edərsə, oruc tutmağa icazə verilir, amma yalnız həddi-tərxəsdən (45 km) keçdikdən sonra iftar edə bilər. Əgər bu məsafəni keçmədən iftar edərsə, həmin günün qəzasını tutmalıdır və ehtiyat olaraq, həmin günün kafarasını da ödəməlidir.
- Ramazan ayında səfər etmək heç bir problem yaratmır, amma yalnız oruc tutmamaq məqsədilə səfər etmək məkruhdur.
- Əgər səfər edən şəxs geri dönərkən günorta vaxtı vətəninə və ya on gün qalacağı yerə çatarsa, əgər orucu batıran bir şey etməmişsə, oruc tutmalıdır. Əgər orucu batıran bir şey edərsə, həmin günün qəzasını tutmalıdır.
- Əgər səfər edən şəxs günortadan sonra vətəninə və ya qalacağı yerə çatarsa, oruc tutmamalıdır və həmin günün qəzası vacibdir.
Ayətullah Behçet
Ayətullah Behçet öz risaləsində səfərdə oruc tutmaqla bağlı aşağıdakıları bəyan etmişdir:
- Səfər edən şəxs yalnız səfərdə oruc tutmaq nəyəsə niyyət etmişsə, oruc tutmalıdır və ehtiyat olaraq bu oruc daha çox mükafat üçün (rəca ilə) tutula bilər.
- Əgər səfər edən şəxs namazını səfərdə qüsurlu şəkildə qılırsa, oruc tutmamalıdır. Lakin, əgər səfər edən şəxs namazını tam olaraq qılırsa, oruc tutmalıdır.
- Əgər səfər edən şəxs günorta əvvəlində səfərə çıxarsa, orucu batildir. Belə halda, səfər etmək niyyətini əvvəlki gecə etməsi daha yaxşıdır və əgər həmin gün səfər niyyəti edərsə, ehtiyat olaraq səfər etməməsi məsləhət görülür.
- Əgər səfər edən şəxs günortadan sonra səfərdən qayıdarsa və həmin gün namazını qüsurlu şəkildə qılarsa, orucu batil olacaqdır.
- Əgər səfər edən şəxs günortadan əvvəl geri qayıdarsa, orucu düzgün olacaqdır və oruc tutmalıdır.
- Əgər şəxs unutsa ki, o səfərdədir və ya səfərdə oruc tutmanın hökmünü bilməzsə, orucu batil olacaqdır.
- Əgər bir şəxs səfərdə oruc tutmağın batil olduğunu bilməzsə və oruc tutarsa, orucu düzgün olacaqdır.
Səfərdə orucun batması üçün şərtlər
Səfərdə orucun batması üçün şərtlər diqqətlə araşdırılmalıdır ki, orucun batıl olmasının qarşısı alına bilsin. Bu şərtlərdən biri, səfər edən şəxsin günortadan əvvəl təyinat yerinə çatmasıdır. Əgər şəxs günortadan əvvəl təyinat yerinə çatarsa və səfərdə orucu batıran şeylər (yemək və içmək kimi) edərsə, orucu batil olacaqdır. Belə halda, həmin günün qəzası və kafarası vacib olacaqdır. Həmçinin, səfər edən şəxs əgər həddi-tərxəsdən (təxminən 45 km) keçməzsə, orucunu pozmamalıdır. Əgər həddi-tərxəsdən əvvəl iftar edərsə, orucu batil olacaq və qəza etməlidir. Bundan əlavə, səfər edən şəxsin namazını səfərdə qüsurlu (iki rükətli) şəkildə qılması da orucunun batıl olmasına səbəb olur. Əgər şəxs səfərdə oruc tutduğunu unutarsa və orucunu pozarsa, orucu batil olacaq və qəza etməlidir. Amma əgər bu unudulma məğrib azanında baş verərsə, orucu düzgün olacaqdır. Nəhayət, əgər səfər edən şəxs səfərini günortadan əvvəl və ya günortadan sonra başladığını şübhə edərsə, orucu batil ola bilər və ən yaxşısı orucu qəza etməkdir.
Səfərdə olan orucun batıl olmaması üçün şərtlər
Orucu batıl edən şərtlər olsa da, bəzi xüsusi hallar var ki, bu hallarda səfərdə olan şəxsin orucu heç vaxt batıl olmayacaq. Bu şərtlərdən biri budur ki, əgər səfər edən şəxs günorta ezanından əvvəl məqsədinə çatarsa və orucu batıl edən heç bir şey etməzsə, orucu doğru sayılır. Belə halda, şəxs məqsədinə çata bilər, namazını tam qılaraq orucunu batıl edən heç bir şey etməz. Həmçinin, əgər səfərdə olan şəxs orucunu bir vədini yerinə yetirmək niyyəti ilə tutarsa, orucu doğrudur; məsələn, səfərdə oruc tutacağına nəsr edən şəxs orucunu tuta bilər və orucu düzgün olacaqdır. Bundan əlavə, əgər şəxs səfərdə olarkən orucun səfərdə batıl olduğunu unudarsa və axşam ezanından sonra bunu fərq edərsə, orucu doğru olacaq və bu halda qəza və ya kəffarəyə ehtiyac yoxdur. Həmçinin, əgər səfər edən şəxs səfərini günortadan sonra başlasa, orucu düzgün olacaq, şərtlə ki, səfəri təhrik həddindən keçmiş və hələ məqsədinə çatmamış olsun. Nəhayət, əgər səfərdə olan şəxs məqsədinə çatsa da, hələ səfərdədirsə və orucu batıl edən heç bir şey etməzsə, orucunu tuta bilər və orucu düzgün olacaq, hətta məqsədinə çatmış olsa da, amma hələ səfərdə qalarsa.
Səfərdə olan orucun kəffarəsi
Əgər səfərdə olan şəxsin orucu xüsusi şərtlər səbəbindən batıl olsa, həmin şəxs o günün orucunu qəza etməlidir. Bəzi hallarda, qəza ilə yanaşı, kəffarə də səfərdə olan şəxsə vacib olacaq. Səfərdə orucun kəffarəsi xüsusi hallarda aşağıdakı kimidir:
Hədd-i tərkəsdən əvvəl iftar etmək
Əgər səfərdə olan şəxs hədd-i tərkəsdən əvvəl iftar edərsə, o, orucunun kəffarəsini verməlidir. Bu kəffarə iki şəkildə yerinə yetirilə bilər:
- 60 yoxsula yemək vermək
- 60 gün ardıcıl oruc tutmaq (bu müddətdə ən azı bir gün aralıqsız olmalıdır)
Bilməmək halında kəffarə
Əgər şəxs bilməyərək orucunun səfərdə batıl olduğunu başa düşməyib və orucunu açıbsa, əgər axşam ezanından sonra bu barədə məlumat alarsa, ona kəffarə lazım olmayacaq. Lakin əgər ezanadan əvvəl bunu öyrənibsə, o zaman orucunun kəffarəsini ödəməlidir.
