Yod və Tiroid Sağlamlığı | Lazım olan miqdar, qida mənbələri və çatışmazlığın əlamətləri
Yod, tiroid hormonlarının istehsalı üçün vacib bir maddədir. Bu məqalədə yodun önəmi, gündəlik ehtiyac olunan miqdar, qida mənbələri və onun çatışmazlığının tiroid sağlamlığına təsiri müzakirə edilir.
Tiroid bezi bədənin ən vacib endokrin vəzlərindən biridir, hansı ki, metabolizmanın, inkişafın və müxtəlif sistemlərin fəaliyyətinin tənzimlənməsində əsas rol oynayır. Bu bez öz hormonlarını istehsal etmək üçün yoda ehtiyac duyur. Yodun çatışmazlığı və ya həddindən artıq istifadəsi tiroid sağlamlığına və bədənin ümumi fəaliyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Bu məqalədə, yodun tiroid sağlamlığındakı rolu və onun çatışmazlığı və ya artıq istifadəsi ilə bağlı yaranan nəticələr müzakirə ediləcəkdir.
Tiroid bezi və onun funksiyası
Tiroid bezi, boynun ön hissəsində, qan tənəffüs borusunun alt hissəsində və iki tərəfdə yerləşən kəpənək şəklində bir vəzdir. Bu bez iki lobdan ibarətdir və bunlar nazik bir zolaqla, istmus adı ilə birləşir. Ağırlığı təxminən 15-25 qramdır.
Tiroid hormonları və onların istehsalında yodun rolu
Tiroid bezi, Tiroksin (T4) və Triyodotironin (T3) hormonlarını istehsal edir və bu hormonların istehsalı üçün yoda ehtiyac duyulur. Yod, dəniz məhsulları, süd məhsulları və yodlu duz vasitəsilə təmin edilir. Tiroid hüceyrələri yodu qəbul edir və onu Tirozin amin turşusu ilə birləşdirərək T3 və T4 hormonlarını istehsal edir. Bu hormonlar qan dövranına buraxılır və metabolizm, inkişaf və bədənin böyüməsini tənzimləməyə kömək edir.
Tiroid hormonlarının hipofiz və hipotalamus tərəfindən tənzimlənməsi
Tiroid hormonlarının ifrazı hipotalamus-hipofiz oxu ilə tənzimlənir. T3 və T4 hormonlarının qan səviyyəsi aşağı düşdükdə, hipotalamus tirotropin azad edən hormon (TRH) ifraz edir və bu, hipofizi tiroid stimullaşdırıcı hormon (TSH) ifraz etməyə təşviq edir. TSH tiroid bezinə siqnal verir ki, T3 və T4 hormonlarının istehsalını artırsın. Bu geribildirim mexanizmi, bədənin tiroid hormonlarının balansını qorumağa kömək edir.
Tiroid funksiyasının bədənə təsiri
- Metabolizmanın tənzimlənməsi: Bu hormonlar bazal metabolizm sürətini təyin edir və enerji istehlakı, istilik istehsalı və bədən çəkisinin tarazlığını təsir edir.
- Ürək-damar sisteminə təsiri: Tiroid hormonları ürək döyüntüsünü və ürək əzələsinin sıxılma gücünü artıraraq qan dövranını yaxşılaşdırmağa və toxumalara oksigen təmin etməyə kömək edir.
- Sinir sistemi və beyin üzərində təsiri: Bu hormonlar hamiləlik və uşaq dövründə sinir sisteminin inkişafı üçün vacibdir və böyüklərdə neyron funksiyalarının, fokuslanma və yaddaşın qorunmasına kömək edir.
- Bədənin böyümə və inkişafında rolu: Tiroid hormonları proteinlərin sintezini stimullaşdırır və karbohidratlar və yağların metabolizmasını tənzimləyərək bədənin təbii böyümə və inkişafını dəstəkləyir.
Tiroid bezinin fəaliyyətindəki pozulmalar, hipotiroz və ya hiperterioz kimi vəziyyətlərə səbəb ola bilər, hər ikisi fərdin sağlamlığına müxtəlif təsir göstərir.
Yodun tiroid sağlamlığındakı əhəmiyyəti
Yod, Tiroksin (T4) və Triyodotironin (T3) tiroid hormonlarının istehsalı üçün vacib olan bir elementdir. Bu hormonlar, metabolizmin, inkişafın və bədənin normal funksiyalarının tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Yodun çatışmazlığı tiroid xəstəliklərinə, məsələn, qozbulaq, hipotiroz və uşaqlarda inkişaf problemlərinə səbəb ola bilər. Tiroid sağlamlığını qorumaq üçün, yodlu dəniz məhsulları, süd məhsulları, yumurta və yodlu duz kimi qidalı mənbələrdən istifadə etmək vacibdir. Yodun gündəlik ehtiyacı, yaşa və fərdin vəziyyətinə görə fərqlənir və onun kifayət qədər təmin edilməsi, xüsusən hamiləlik və süd vermə dövründə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Yodun gündəlik ehtiyacı
Yod, tiroid hormonlarının istehsalı üçün vacib bir elementdir və bədənin metabolizması və inkişafında mühüm rol oynayır. Yodun gündəlik ehtiyacı, yaşa və fizioloji vəziyyətə görə fərqlənir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının tövsiyələrinə əsasən, gündəlik yod istehlakı üçün aşağıdakı miqdarlar tövsiyə olunur:
| Yaş qrupu | Tövsiyə olunan gündəlik miqdar (mikroqram) |
|---|---|
| Körpələr (0-59 ay) | 90 |
| Uşaqlar (6-12 yaş) | 120 |
| Gənclər və böyüklər | 150 |
| Hamilə qadınlar | 250 |
| Süd verən qadınlar | 250 |
Bu miqdarların düzgün qidalanma ilə təmin edilməsi, xüsusən hamiləlik və süd vermə dövründə, tiroid sağlamlığını qorumaq və yod çatışmazlığının qarşısını almaq üçün vacibdir.
Yodun qida mənbələri
Yod, bədənin tiroid hormonlarını istehsal etmək üçün ehtiyacı olan vacib bir mineraldır. Bədən yod istehsal edə bilmədiyi üçün, onu qida vasitəsilə almalıyk. Aşağıda, yodla zəngin bəzi qida mənbələri təqdim olunur:
- Dəniz yosunları: Kelp, wakame və nori kimi dəniz yosunları, təbii yodun ən zəngin mənbələrindəndir. Bu yosunlardakı yod miqdarı, növ və yetişdiyi yerə görə fərqlənir.
- Dəniz balıqları: Kod, ton və qarides kimi balıqlar xeyli yod tərkibinə malikdir. Məsələn, kod balığı, yodun ən yaxşı mənbələrindən biri hesab olunur.
- Süd məhsulları: Süd, qatıq və pendir kimi süd məhsulları yod ehtiva edir. Bu məhsullardakı yod miqdarı, heyvanların qidalanma rejimi və onların yediyi yeməklərdəki yod miqdarına bağlı olaraq dəyişir.
- Yumurta: Yumurta sarısı, gündəlik yod ehtiyacını qarşılamada kömək edə bilər.
- Yodlu duz: Yodun duza əlavə edilməsi, əhalidə yod çatışmazlığını qarşısını almaq üçün effektiv bir üsuldur. Yeməkdə yodlu duzdan istifadə edilməsi, gündəlik yod ehtiyacının qarşılanmasına kömək edir.
- Paxlalılar və taxıllar: Bəzi paxlalılar və taxıllar, məsələn, lobya və buğda, müəyyən miqdarda yod ehtiva edir. Bu məhsullardakı yod miqdarı, yetişdiyi ərazinin torpaq yod tərkibinə bağlı olaraq dəyişir.
Qida məhsullarındakı yod miqdarı coğrafi ərazi və becərilmə şəraitinə görə fərqlənə bilər. Kifayət qədər yod almanızı təmin etmək üçün qida rejimində müxtəlif mənbələrdən istifadə etmək tövsiyə olunur.
Yod çatışmazlığı və risk faktorları
Yod çatışmazlığının əlamətləri
| Əlamətlər | Təsvirlər |
|---|---|
| Qozbulaq | Yod çatışmazlığından yaranan, tiroid bezinin qeyri-adi böyüməsi |
| Daimi yorğunluq və əzələ zəifliyi | Enerji səviyyəsinin düşməsi və ümumi zəiflik |
| Açıqlanmayan çəki artımı | Tiroid hormonlarının çatışmazlığı nəticəsində metabolizmanın zəifləməsi |
| Dərinin quruması və saç tökülməsi | Yod çatışmazlığının tər vəzləri və saç follikullarına təsiri |
| Diqqət və yaddaş problemləri | Beynin funksiyasına təsir və bilişsel qabiliyyətin azalması |
Yod çatışmazlığı risk faktorları
| Risk faktorları | Təsvirlər |
|---|---|
| Yod çatışmazlığı olan bölgələrdə yaşamaq | Dağlıq ərazilər və ya torpağında yodun az olduğu bölgələr |
| Yodlu duzdan istifadə etməmək | Qidalanmada yodlu duzdan istifadə etməmək |
| Məhdud və ya vegetarian pəhrizləri | Dəniz məhsulları və süd məhsulları olmayan pəhrizlər yod çatışmazlığına səbəb ola bilər |
| Hamiləlik və süd vermə | Hamiləlik və süd vermə dövründə bədənin yod ehtiyacı artır |
| Götrogenik maddələrin həddindən artıq istehlakı |
Yodun həddindən artıq istifadəsinin təsiri
Yodun həddindən artıq istehlakı, tiroid bezinin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Yod, tiroid hormonlarının istehsalı üçün vacib olsa da, çox miqdarda yod qəbul etmək problemlərə yol aça bilər. Bu elementin balanslı istifadəsi tiroid sağlamlığını qorumaq üçün çox önəmlidir.
Həddindən artıq yod istehlakının mənfi təsirləri
- Hipertiroidizm: Bədəndə çox yod olması tiroid hormonlarının artıq istehsalına səbəb ola bilər, bu da hipertiroidizmə yol açır. Bu vəziyyət, ürək döyüntüsü, çəki itkisi, narahatlıq və həddindən artıq tərləmə kimi əlamətlərə səbəb ola bilər.
- Tiroidin iltihabı: Çox yod, bəzi insanlarda tiroid bezinin iltihablanmasına səbəb ola bilər və bu da ağrı, şişlik və tiroid funksiyalarında pozulmalara yol açar.
- Tiroidin autoimmun xəstəliklərinə qarşı riskin artması: Həddindən artıq yod istehlakı, xüsusilə müvafiq meyilli şəxslərdə, immun sistemini stimullaşdıraraq, Hashimoto xəstəliyi və Graves xəstəliyi kimi autoimmun tiroid xəstəlikləri riskini artıra bilər.
| Həddindən artıq yod istehlakının təsirləri | Ehtimal olunan nəticələr |
|---|---|
| Hipertiroidizm | Tiroid hormonlarının artan istehsalı, ürək döyüntüsü, çəki itkisi, narahatlıq |
| Tiroidin iltihabı | Şişlik, ağrı və tiroid bezinin funksiyasının pozulması |
| Autoimmun tiroid xəstəlikləri | Hashimoto və ya Graves xəstəliklərinin riskinin artması |
Yod ilə tiroid funksiyasının yaxşılaşdırılması və qarşısının alınması üsulları
Yodun düzgün miqdarda istehlakı, tiroid bezinin sağlamlığını və normal fəaliyyətini qorumaqda mühüm rol oynayır. Yodun çatışmazlığının və ya çoxluğunun qarşısını almaq və tiroidin fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq üçün aşağıdakı tədbirlər görülə bilər:
- Yodla zəngin qidaların istehlakı
Bədənin ehtiyacı olan yodu təmin etməyin ən yaxşı yolu balanslı qidalanma ilə əldə etməkdir. Yodla zəngin bəzi qida mənbələri bunlardır:
- Dəniz yosunları (kelp və nori kimi)
- Dəniz balıqları və dəniz məhsulları (qarides və ton balığı kimi)
- Süd məhsulları (süd, qatıq və pendir kimi)
- Yumurta (xüsusilə yumurta sarısı)
- Yodlu duz (gündəlik pəhrizdə yodun əsas təminatçısı)
- Yodlu duzun balanslı istifadəsi
Yodlu duz, müxtəlif cəmiyyətlərdə yod təminatının ən vacib mənbələrindən biridir, amma istifadəsinə diqqət yetirilməlidir. Duzun həddindən artıq istifadəsi qan təzyiqi problemlərinə səbəb ola bilər, buna görə də yodlu duzu gündəlik pəhrizdə balanslı şəkildə istifadə etmək məsləhətdir.
- Xüsusi dövrlərdə ehtiyaclara diqqət
Bəzi qrup əhalisi daha çox yoda ehtiyac duyur və onların yod ehtiyacını təmin etmək üçün xüsusi diqqət göstərilməlidir:
| Risk qrupu | Yod ehtiyacı |
|---|---|
| Hamilə qadınlar | Fetusun beyin və sinir sisteminin inkişafı üçün |
| Süd verən qadınlar | Ana südü ilə yodun təmin edilməsi və körpənin böyüməsi |
| Uşaqlar və gənclər | Fiziki və zehni inkişafın düzgün olması üçün |
- Yod çatışmazlığı halında götrogenik maddələrdən çəkinmək
Bəzi qida məhsulları, məsələn, kələm, gül kələmi, brokoli və soya, yodun mənimsənilməsini azalda bilər. Əgər şəxs yod çatışmazlığına məruz qalırsa, bu maddələri balanslı şəkildə istifadə etmək və yodla zəngin qidalarla birlikdə istehlak etmək daha yaxşıdır.
- Yod əlavələrinin istifadəsinin nəzarətdə saxlanması
Yod, pəhrizlə kifayət qədər alınmadığı halda (məsələn, hamiləlik dövründə), yod əlavələrinin istifadəsi tövsiyə edilə bilər. Lakin, yod əlavələrinin özbaşına istifadəsi yodun artıq qəbuluna və tiroid problemlərinə yol aça bilər. Buna görə də, bu əlavələrin istifadəsi həkim nəzarəti altında olmalıdır.
Tez-tez verilən suallar
Niyə yod bədən üçün vacibdir?
Yod, tiroid hormonlarının istehsalı üçün vacibdir və metabolizminin tənzimlənməsi, böyümə və beyin funksiyalarında rol oynayır.
Gündə nə qədər yoda ehtiyacımız var?
Tövsiyə olunan gündəlik yod miqdarı yaşa və vəziyyətə görə dəyişir. Böyüklər üçün təxminən 150 mikroqram yod lazımdır, hamilə və süd verən qadınlar üçün isə bu miqdar 220-290 mikroqrama qədər yüksəlir.
Yod çatışmazlığının hansı nəticələri ola bilər?
Yod çatışmazlığı, qalxanvari vəzinin böyüməsi (güter), yorğunluq, izah edilə bilməyən çəki artımı, diqqət çətinlikləri, saç tökülməsi və dərinin quruması kimi nəticələrə səbəb ola bilər.
Yodla zəngin qida mənbələri hansılardır?
Dəniz yosunları, balıqlar və dəniz məhsulları, süd məhsulları, yumurta və yodlu duz ən vacib yod mənbələrindəndir.
Çox yod istehlak etmək təhlükəlidir?
Bəli, həddindən artıq yod qəbul etmək hipertiroidizm, tiroid iltihabı və Graves xəstəliyi ilə Hashimoto kimi autoimmun xəstəliklərin riskini artıra bilər.
Hamı yodlu duzdan istifadə etməlidirmi?
Bəli, həkim başqa bir tövsiyə etmədikcə. Yodlu duz gündəlik yod təminatının ən yaxşı mənbəyidir, amma istifadəsində balans saxlanmalıdır.
Yod əlavələri hamı üçün vacibdirmi?
Xeyr, yod kifayət qədər qidalanma yolu ilə əldə edilənlər üçün əlavəyə ehtiyac yoxdur. Lakin hamilə, süd verən qadınlar və yod çatışmazlığına məruz qalan şəxslər əlavələrə ehtiyac duya bilər, hansı ki, bunlar həkim nəzarəti altında istifadə edilməlidir.
